Kliknij tutaj --> 🦓 pomysł na lekcje etyki

Masz prawo do lekcji etyki. Za tydzień zaczyna się nowy rok szkolny. Wystarczy 7 osób, by szkoła miała obowiązek zorganizować lekcje etyki. Warto mieć to na uwadze, jeśli posyła się 7. Uczniowi zwolnionemu z religii/etyki szkoła zapewnia opiekę podczas trwania tych zajęć. Uczeń powinien przebywać w bibliotece szkolnej. 8. W szczególnych przypadkach, gdy lekcje te są pierwszymi lub ostatnimi zajęciami w danym dniu, uczeń może być zwolniony z tego obowiązku na podstawie pisemnego Bajka filozoficzna - Etyka w Szkole. Wszystkie publikowane na stronie teksty objęte są licencją creative commons 3.0, o ile w tekście nie zaznaczono inaczej. Zezwala się na ich wykorzystanie do celów dydaktycznych z uznaniem praw autorskich i każdorazowym wskazaniem źródła. Bingo matematyczne. To pierwszy z pomysłów na ciekawą lekcje matematyki. Uczniowie otrzymują gotowe plansze do gry w Bingo ( mogą również samodzielnie przygotować plansze 4×4 lub 3×3). Gdy każdy z uczniów ma już planszę, nauczyciel losowo wybiera jedno z zadań. Jeśli na planszy ucznia znajduje się liczba, która jest Załącznik 9 - uczeń niepełnoletni - oświadczenie rodzica w sprawie uczęszczania dziecka na lekcje religii, etyki Załącznik 10 - oświadczenie pełnoletniego ucznia w sprawie uczęszczania na lekcje religii,etyki Załącznik 11 - oświadczenie pełnoletniego ucznia o opuszczeniu budynku szkoły na własną odpowiedzialność Rencontres Du Ciel Et De L Espace. Katalog Beata Biłyk-Woźniak, 2013-06-18WarszawaFilozofia i etyka, Program nauczaniaAUTORSKI PROGRAM NAUCZANIA ETYKI W GIMNAZJUM. KLASY I - III. AUTORSKI PROGRAM NAUCZANIA ETYKI W GIMNAZJUM. KLASY I - III. Autor: Beata Biłyk-Woźniak I. WPROWADZENIE Etyka, jako dziedzina filozofii, jest w szkole przedmiotem specyficznym, a więc i założenia tego programu odbiegać będą nieco od programowych założeń innych przedmiotów. Podczas zajęć w gimnazjum nacisk kładziony jest nie tyle na opanowanie pewnych teoretycznych zagadnień, a więc na przyswajanie wiedzy dotyczącej określonej tematyki, ile na umiejętność właściwego nazywania problemów i zjawisk związanych z moralnością i o charakterze aksjologicznym, stawiania sobie pytań w związku z tymi problemami i podejmowania nad nimi refleksji. Jest to jednocześnie na tym etapie edukacyjnym przedmiot szczególnie potrzebny. Dla uczniów w wieku gimnazjalnym charakterystyczny jest kryzys wartości, rozwój myślenia krytycznego, poszukiwanie własnych rozwiązań albo wybór istniejących światopoglądów, a nawet wzorów do naśladowania w postaci osób mogących stanowić przewodników duchowych, czy emocjonalnych, dla budowania na wskazanym gruncie własnej tożsamości. W tym wyjątkowym momencie, przeistaczania się dziecka w przyszłego dorosłego, proponowane podczas zajęć etyki rozwijanie umiejętności wyrażania własnych myśli, formułowania krytyki i przemawiania własnym głosem, może być czynnikiem stymulującym rozwój indywidualny, a nawet istotnie wpłynąć na wybór życiowych dróg przez uczniów tego przedmiotu. Stąd należy podkreślić ważną rolę nauczyciela prowadzącego zajęcia, którego podstawowym zadaniem jest stwarzanie uczniom właściwych warunków dla szczerego wyrażania swoich przekonań, baczenie, by delikatny charakter takich wypowiedzi nie został wykorzystany przeciw ich autorom oraz kształcenie oczekiwanych umiejętności np. inicjowania, prowadzenia i pointowania dyskusji, ale jednak także wskazywanie pewnych rozwiązań i przemawiających za nimi argumentów, zgodnych z obowiązującymi normami życia społecznego i przepisami prawa. II. CELE EDUKACJI A. Cele ogólne Celami edukacji etycznej przewidzianymi przez „Podstawę programową przedmiotu: etyka" dla III etapu edukacyjnego są: refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych. podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji, dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii. specyficznych norm i wartości leżących u podstaw działalności publicznej w szkole (samorząd uczniowski), społeczności lokalnej w państwie demokratycznym; rozpoznawanie sytuacji naruszających te normy i wartości (np. korupcja); podejmowanie działań zgodnych z tymi normami i wartościami w grupie równieśniczej w szkole. odpowiedzialności za siebie i innych oraz za dokonywane wybory moralne; rozstrzyganie wątpliwości i problemów moralnych zgodnie z przyjętą hierarchią wartości i dobrem wspólnym. zasad harmonijnego współistnienia i współdziałania ze środowiskiem społecznym i przyrodniczym. B. Cele szczegółowe Wychowawcze: 1. Refleksyjna postawa wobec świata i ludzi. 2. Rozumienie sensu i funkcji obowiązków moralnych. 3. Wrażliwość na wartości, umiejętność ich rozpoznawania, odróżniania dobra od zła. 4. Rozumienie znaczenia godności ludzkiej oraz rozwijanie poczucia odpowiedzialności, np. wobec bliskich, wobec obcych, zwierząt, przyszłych pokoleń, ekosystemu. 5. Przekonanie o wartości i potrzebie samodoskonalenia się i samowychowania. 6. Zdolność do zajęcia właściwej postawy w sytuacjach problematycznych (cierpienia, winy, śmierci). 7. Kształtowanie postawy zaangażowania w życie społeczne. Umiejętności: 1. Umiejętność wyrażania i precyzowania własnych przekonań moralnych. 2. Umiejętność odróżniania przekonań moralnych od innych przekonań oraz odróżniania norm i postaw moralnych od innych (obyczajowych, prawnych). 3. Umiejętność rozumienia i określania sensu wartości moralnych. 4. Umiejętność rozpoznawania i definiowania uprawnień, przywilejów i obowiązków. 5. Umiejętność dyskutowania zgodnego z wyborem określonej perspektywy moralnej. 6. Umiejętność obrony stanowiska uznanego za słuszne, argumentowania, logicznego myślenia, rozpoznawania błędów logicznych. Wiedza: 1. Elementy wiedzy na temat podstawowych założeń wybranych systemów etycznych. 2. Znajomość treści etycznych zawartych w wielkich religiach świata. 3. Wiedza na temat ról społecznych i obowiązków z nimi związanych. 4. Wiedza na temat praw i obowiązków w szkole i w społeczeństwie obywatelskim. 5. Wiedza o głównych problemach moralnych współczesności. III. TREŚCI NAUCZANIA Szczegółowymi wymaganiami wobec realizowanych treści nauczania przewidzianymi przez „Podstawę programową przedmiotu: etyka" dla III etapu edukacyjnego są następujące problemy: jako osoba; natura i godność człowieka. i znaczenie sumienia w ocenie moralnej i dla wewnętrznego rozwoju człowieka. jako droga rozwoju. problemy współczesnej etyki. wobec wartości; człowiek wobec cierpienia i śmierci. a religia, wiedza i polityka. moralne w religii chrześcijańskiej. Normy społeczne wynikające z nauki społecznej Kościoła. moralne w innych religiach świata. i wartości demokratyczne leżące u podstaw aktywności społecznej na poziomie małej grupy, szkoły, społeczności lokalnej. aspekty stosunku człowieka do świata przyrody. i jej wartość dla człowieka, znaczenie etyki zawodowej. Przedstawione powyżej grupy problemów stanowią bazę dla omówienia bogatej palety zagadnień etycznych. Zagadnienia te podzielone zostały na poszczególne działy i uszczegółowione jako tematy jednostek, czy bloków lekcyjnych, które zawiera poniższa tabela. Ma ona charakter propozycji tematów dla lekcji etyki w wymiarze 2 godzin zajęć w tygodniu i może zostać uzupełniona innymi tematami, w szczególności proponowanymi przez uczniów, projekcjami i omówieniami filmów dotyczących kontrowersji moralnych różnego rodzaju, referatami, czy spotkaniami z zaproszonymi gośćmi itd. Jeżeli wymiar zajęć ogranicza się do 1 godziny w tygodniu, wówczas należy dokonać wyboru poszczególnych tematów przy zachowaniu ilości i tematyki działów, które wprawdzie mogą zostać omówione w dowolnej kolejności, jednak nie powinny być pomijane zupełnie, ponieważ korelują z podstawą programową. Inna rzecz, że kolejność zaproponowana poniżej uwzględnia rozwój emocjonalny uczniów i wydaje się optymalna. W klasie I do realizacji zaplanowana została problematyka związana bezpośrednio z życiem i światem wartości ucznia, jego osobą, przyjaciółmi, rodziną i najbliższym otoczeniem. Klasa II to koncentracja na znaczeniu samowychowania w życiu młodego człowieka i stąd program opiera się na rozważaniach w tej kwestii, a także zawiera elementy wiedzy o historii idei etycznych oraz zapoznanie z problemami etycznymi największych religii świata. Dopiero w klasie III, z najstarszymi uczniami gimnazjum, proponuję omawiać tematy najtrudniejsze, związane z samotnością, cierpieniem, śmiercią, winą, a także moralne problemy współczesności. Należy podkreślić, że tematy zajęć etyki w gimnazjum powinny przede wszystkim stymulować ucznia do refleksji, uwrażliwiać na problemy natury moralnej i powinny być odbierane przez uczniów jak wymiana zdań „o życiu”, nie zaś być traktowane jak bardzo poważne dysputy naukowe. W szczególności zagadnienia teoretyczne dotyczące etyki poszczególnych systemów filozoficznych czy religijnych powinny być podawane w zakresie absolutnie podstawowym. Na rozwinięcie tych zagadnień przyjdzie pora w kolejnych latach nauki i dopiero podstawa programowa dla IV etapu edukacyjnego przewiduje szczegółowe omawianie teorii i szkół etycznych, koncepcji etycznych w nurcie filozofii klasycznej, kwestii związanych z prawem moralnym i imperatywem moralnym itp. Klasa 1 ETYKA W MOIM ŻYCIU. Tytuł działu Tematy lekcji / bloków lekcyjnych Realizowany cel kształcenia wg. NPP Realizowane treści nauczania wg. NPP organizacyjna. Wymagania edukacyjne, kryteria oceniania i program zajęć. Czym jest etyka? – nauka o moralności. Rodzaje etyki. moralne z perspektywy historycznej. dziś bierze się moralność? odróżnić dobro od zła? Punkty odniesienia, które warto uwzględniać. na zło. Czy ją posiadamy, czy jest drogowskazem? I, II 1 Aksjologia a etyka. / Wartość zabawy. Wartości ważne dla nas. Carpe diem – czy to istotny postulat z perspektywy etycznej? Czy my mamy rzeczy, czy rzeczy mają nas? Potrzeba realizacji potrzeb wyższych a rozwój moralny. Radość versus moralność. Co to znaczy dobrze się bawić? Antropologia śmiechu. Współczesne gatunki śmiechu. Znaczenie śmiechu i zabawy dla człowieka jako jednostki i członka grupy społecznej. Moralna ocena radości. I, II, IV 1 „Kocham cię życie” życia a cel życia, czyli dlaczego „i tak warto żyć”? życia, sposoby na życie. Jakie znamy? Jak je oceniamy? warte przeżycia. Co to dla nas znaczy? na temat życia. Czy są trafne? prawo wszystkich istot - prawo do życia. I, II 1, 5 Jestem wyjątkowy. Co to dla mnie znaczy? to znaczy mieć swoją własną historię? historia każdego z nas - jej geneza, istota i wartość. Rozważania filozoficzne. indywidualności. Ćwiczenia kreatywne. teorii osobowości. Czynniki, które mogą wpływać na kształtowanie się osobowości człowieka. pięknie się różnimy... Droga do tolerancji i szacunku wobec jednostki. wśród innych jednostek. Jak żyć w zgodzie ze sobą i innymi? Istota konfliktu moralnego. składa się na moją tożsamość? do siebie samego, czyli konsekwencje pragnienia, by być kimś innym. sobą – co to znaczy? - warto czy nie warto? I, II, IV 1, 2, 3 Z innymi i dla innych. Egoizm, hedonizm, narcyzm. Na czym polega różnica między tymi postawami. Czy lubię siebie za bardzo, czy też to dobrze, że siebie lubię? Egoizm dobry i zły. Czy altruiści istnieją? Na czym polega empatia i czy można się jej nauczyć? Rozumiem cię i lubię cię. Czy to wystarczy, byśmy nazywali się przyjaciółmi? Czym jest lojalność, a czym wierność? „Kochać... jak to łatwo powiedzieć”, czyli o różnych rodzajach miłości. Miłość jako uczucie między bliskimi sobie osobami. Dlaczego etyka ma znaczenie dla ludzkiej seksualności? Przedmiot odpowiedzialności i jej rodzaje. Odpowiedzialność na co dzień, czyli o trudności podejmowania decyzji. Od odpowiedzialności do hierarchii wartości. Odpowiedzialność i normy. I, II, IV 1, 2, 3 Funkcjonuję w społeczeństwie. są role społeczne? Rodzaje ról i przykłady postaw. sieci relacji międzyludzkich, czyli jak powstają obowiązki i roszczenia. na co dzień – w sklepie, w szkole, w pracy, w internecie. płeć do czegoś mnie zobowiązuje? Role kobiet i mężczyzn. jest patriota? obowiązki i przywileje jako obywatela. w życie społeczne.. Kiedy taka postawa jest korzystna i pożądana? Mój udział w społeczeństwie obywatelskim. potrzebny i mogę zmieniać świat! O wolontariacie, samorządzie szkolnym, akcjach i instytucjach dobroczynnych. charakteryzuje się moja społeczność lokalna? Jakich zasad i norm należy w niej przestrzegać? współistnieć harmonijnie... O podłożu, sposobach zapobiegania i rozwiązywania konfliktów międzyludzkich. dialogu do kompromisu. i zalety oraz wartość moralna demokracji. autorytarne i inne formy sprawowania władzy versus demokracja. I, III, IV, V 6, 9 Etyka w działaniu. Gra RPG Omówienie wybranych idei etycznych, które pielęgnowane będą w ramach ćwiczeń praktycznych – w grze RPG. przyzwoitość, godność osobista. Znaczenie tych pojęć dawniej i współcześnie oraz dlaczego wciąż są potrzebne. Czy warto do niej dążyć i co dla nas oznacza? idei cnoty. filozofowie formułowali przepis na szczęście, a jak może brzmieć współczesna definicja? o szczęściu. Analiza. jest i skąd się bierze obowiązek? zachować czyste sumienie? Hipotetyczne sytuacje problematyczne. Ćwiczenia kreatywne. RPG. W sklepie. RPG. Na przystanku. RPG. Wspólnota mieszkańców. RPG. Na wakacjach. I, II, IV 1, 2, 3, Klasa 2 ETYKA W UJĘCIU INNYCH LUDZI. Tytuł działu Tematy lekcji / bloków lekcyjnych Realizowany cel kształcenia wg. NPP Realizowane treści nauczania wg. NPP organizacyjna. Wymagania edukacyjne, kryteria oceniania i program zajęć. Samowychowanie. Elementy historii idei etycznych. poznawania samego siebie, rozwijania uzdolnień i predyspozycji. przyszłość – moja decyzja. Odkrywanie moralnie poprawnych możliwości rozwoju osobistego. umiałbym być bohaterem? Próba definicji pojęcia. – idol – guru – celebryta. Rozpoznajemy różnice. naszych autorytetów moralnych. – wzory. Kogo nie należy naśladować? poszukiwaniu ideałów i drogowskazów moralnych sięgamy po myśli wybranych mędrców i filozofów. Wprowadzenie. mawiał Sokrates – dbajmy o duszę i pamiętajmy, że wiedza jest cnotą. sokratejskie. Szkoła argumentacji. – idee oraz koncepcje człowieka i wychowania. – etyka złotego środka. hellenistyczne i ich sposoby na szczęście. chrześcijańska – Św. Augustyn i Św. Tomasz. powoduje człowiekiem – rozum czy uczucie? Teorie umowy społecznej. umielibyśmy żyć według etyki Immanuela Kanta? jako narzędzie miary i wagi przy ocenie wartości. spojrzenie na kategorie dobra i zła. Etyka troski. I, II, IV 3 Religijne systemy etyczne etyczne w tradycjach religijnych – wprowadzenie. HINDUIZM tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych. osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia. małżeństwa. Relacje w rodzinie. – praca – majątek. wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama. jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności. dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara. między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego? narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia. wiemy o hinduizmie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne. BUDDYZM tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych. osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia. małżeństwa. Relacje w rodzinie. – praca – majątek. wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama. jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności. dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara. między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego? narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia. wiemy o buddyzmie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne. JUDAIZM tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych. osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia. małżeństwa. Relacje w rodzinie. – praca – majątek. wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama. jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności. dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara. między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego? narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia. wiemy o judaizmie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne. CHRZEŚCIJAŃSTWO tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych. osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia. małżeństwa. Relacje w rodzinie. – praca – majątek. wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama. jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności. dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara. między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego? narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia. wiemy o chrześcijaństwie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne. ISLAM tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych. osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia. małżeństwa. Relacje w rodzinie. – praca – majątek. wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama. jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności. dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara. między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego? narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia. wiemy o islamie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne. w religiach świata – porównanie wybranych aspektów. I, II 6, 7, 8 Klasa 3 OTO MAMY PROBLEM... Tytuł działu Tematy lekcji / bloków lekcyjnych Realizowany cel kształcenia wg. NPP Realizowane treści nauczania wg. NPP organizacyjna. Wymagania edukacyjne, kryteria oceniania i program zajęć. Estetyka versus etyka sztuka budzi mieszane uczucia... Niszczenie dzieł sztuki jako akt twórczy, plastynacja i inne zjawiska wzbudzające wątpliwości moralne. stosowanie symboli religijnych w sztuce. Kreacja artystyczna czy obraza istotnych wartości? dysponowania własnym ciałem. Tradycje różnych kultur związane z ozdabianiem i deformowaniem ciała versus moda współczesna. reality show. Na granicy intymności. I, II, IV 1, 2, 3, 5, 6 Wybrane problemy filozoficzne i etyczne z perspektywy współczesnej rzeczywistości wymiar wywierania wpływu na ludzi przez media. tolerancji w obliczu procesu globalizacji i jej konsekwencji – wielokulturowości. istnieje sprawiedliwość? społeczne i stosunek różnych grup społecznych wobec tego zjawiska. szans. Czy jest możliwe? Czy ma sens? fundamentalizmu w europejskiej rzeczywistości posttotalitarnej i na świecie. oznacza wolność? Czy lub kiedy należy ją ograniczać? I, II, III, IV, V 4, 6 O samotności samemu a samotność. egzystencjalna. moralne. czujemy się samotni w obliczu Boga i wielkich pytań o sprawy niezrozumiałe dla człowieka? w realność przeżyć i wartości jako istotny czynnik poczucia samotności. traktować samotność? Jak ją oswoić, jak jej zaradzić. Wartości i zagrożenia. I, IV 1, 4, 5 Niepokojące zjawiska i skutki Jego źródła i konsekwencje. uzależnień. Ocena szkodliwości moralnej uzależnienia w poszczególnych etapach życia. fizyczna i psychiczna jako zło i źródło zła. i jak się przed nią bronić, aby nie skrzywdzić agresora... I, IV, V 2, 3, 5 Wyrzuty sumienia dotyczące źródeł głosu sumienia. wina moralna, wina kryminalna. Różnice. 26."Mea culpa". Czy winę da się naprawić? I, IV, V 2, 3, 5, 6 O cierpieniu i wpływ cierpienia na wybrane sfery życia człowieka. a laicka koncepcja cierpienia. minimalizacji cierpień. o cierpieniu. winy jako swoista forma cierpienia. odpowiedzialności do poczucia winy. I, IV, V 2, 3, 5, 6 O śmierci wrażenia i refleksje dotyczące śmierci w sensie ogólnym. stajemy w obliczu śmierci... Byliśmy świadkami narodowych i światowych tragedii i katastrof. o tych, których nie ma... Pożegnanie z bliskimi. w wierzeniach religijnych i tradycji. jako wartość. Śmierć bohaterska, honorowa, związana z wykonywanym zawodem. wobec śmierci. Kontrowersje wobec śmierci samobójczej. Znaczenie wiary w życie pozagrobowe. śmierć może nas nie obchodzić? I, IV, V 2, 3, 5, 6, 7, 8 Moralne problemy współczesności jako jeden z najbardziej kontrowersyjnych problemów społecznych. etyczne związane z możliwością klonowania człowieka. in alternatywne rodzicielstwo. Pomoc czy odbieranie życia? i problemy moralne związane z medycznym postępem w kwestii transplantacji narządów. moralne wobec zachorowań na AIDS. problem głodu. Praca nieletnich. i metody walki z tym zjawiskiem. śmierci. zwierząt. Czy je respektujemy? środowiska w perspektywie etycznej. Dlaczego powinniśmy być pro-ekologiczni? i jego zadanie. Problem gender. Ruchy feministyczne. to znaczy, właściwie wykonywać swoją pracę? Etyki zawodowe. związane z narażaniem życia i istotnymi wyrzeczeniami oraz moralna ocena ich wykonywania. problem korupcji i kontrowersje wokół metod jego zwalczania. czym polega etyka biznesu? I, II, III, IV, V 1, 4, 5, 6, 10, 11 Etyka w szkole i zadania nauczyciela, misja szkoły. i obowiązki ucznia i nauczyciela z perspektywy moralnej versus ujęcie społeczne, tradycyjne, czy systemowe. w szkole możliwa jest sprawiedliwość? tak trudno być uczniem wśród uczniów? etyki. Specyficzna rola nauczyciela. Problemy uczniów. I, II, III, IV 1, 3, 9, 11 Etyka dni szczególnych jestem religijny, nie jestem patriotą, nie obchodzę świąt! Ocena postaw alternatywnych. Narodzenie – dlaczego to może być smutny czas? wymiar świąt – szczególne traktowanie bliskich i potrzebujących. I, II, IV, V 1, 2, 7, 8 IV. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW. Etyka nie jest jednym z takich przedmiotów szkolnych, który stanowi dziedzinę wiedzy składającą się wyłącznie z pewnych faktów. Wiedza w etyce może dotyczyć historii tego zagadnienia, czy określonych dla konkretnych kultur albo wyznań religijnych tradycyjnie przyjętych rozwiązań, jednak, jak na to wskazują same cele edukacji etycznej, pamięciowe opanowanie tych wiadomości nie ma być dla uczniów najważniejsze. Znakomita większość problemów omawianych podczas zajęć to tematy wymagające nie tyle wiedzy, ile zdolności do refleksji, umiejętności i odwagi formułowania własnych wniosków i argumentów dla ich poparcia, ale także zdolności do rozpoznawania postaw niezgodnych z moralnymi normami przyjętymi dla tego obszaru kulturowego, w którym żyjemy. W związku z tym lekcje etyki powinny być aranżowane w taki sposób, by do takich wniosków pobudzać, by zarówno wybrane do zajęć materiały, stosowane metody pracy oraz atmosfera w klasie, sprzyjały osiąganiu celów. Uczniowie powinni często pracować w parach i grupach, a rzadziej indywidualnie. Tematy należy wprowadzać, a raczej sygnalizować na bazie fragmentów tekstów filozoficznych, literackich, czy prasowych, ale także np. proponować wysłuchanie piosenek o istotnej warstwie tekstowej. Stymulować uczniów do przemyśleń i wypowiedzi mogą również odpowiednio dobrane fragmenty, czy nawet pełne projekcje filmów fabularnych, dokumentalnych, czy reportaży związanych z omawianym problemem. Warto sięgać do doświadczeń uczniów nabytych przy okazji ewentualnego uczestnictwa w akcjach społecznych, a także do ich wiedzy pozyskanej na zajęciach języka polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie lub podczas godzin wychowawczych. Priorytetową metodą pracy uczniów powinna być podczas zajęć etyki dyskusja filozoficzna, prowadzona w plenum na wysokim poziomie ogólności i kultury słowa. Możliwe jest także stosowanie ćwiczeń kreatywnych, takich jak: pisanie krótkich tekstów o charakterze opowiadań, białych wierszy, czy poezji konkretnej, jak również metoda dramy i odgrywanie przygotowanych podczas zajęć ról w formie monologu lub dialogu, a także symulowanie wypowiedzi, decyzji i działań określonej postaci w formie improwizacji w ramach gry RPG. Można zaproponować także zadania wyboru, quizy lub zagadki. Metodą niekiedy konieczną do zastosowania, a jednak zapewne najmniej polecaną jest forma wykładu. Indywidualizowanie pracy uzależnione jest od potrzeb i możliwości uczniów i może mieć różny charakter. Uczniowie zainteresowani edukacją etyczną mogą proponować tematy zajęć w postaci pytań dotyczących nurtujących ich problemów, mogą przedstawiać teksty lub inne materiały stymulujące do dyskusji nad daną kwestią, albo przedstawiać interesujące ich tematy w formie referatów, prezentacji multimedialnych czy w formie warsztatowej. Uczniów takich warto zachęcać do aktywnego uczestnictwa w działaniach samorządu, czy wolontariatu szkolnego itp., ale także do podejmowania inicjatyw społecznych na terenie szkoły lub we współpracy ze społecznością lokalną. Uczniom mniej aktywnym, słabszym intelektualnie lub mniej zainteresowanym należy proponować zadania o niższym stopniu trudności np. zadania wyboru lub odtwórcze, nie zaś wymagające znacznej kreatywności. Można także proponować zadania domowe o różnym stopniu trudności pod względem merytorycznym jak i formalnym. V. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ. Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi celami obejmuje trzy sfery: wychowawczą, umiejętności oraz przyswajania wiedzy. I tak każda z tych sfer wiąże się z określonymi oczekiwaniami wobec ucznia. 1. Standardy osiągnięć wychowawczych: uczeń jest zdolny do refleksji na temat własnych i innych ludzi postaw wobec rzeczywistości uczeń rozumie sens i funkcje obowiązków moralnych, w tym związanych z pełnionymi rolami społecznymi uczeń umie rozpoznawać wartości, potrafi zidentyfikować postawy zgodne i niezgodne z obowiązującymi normami i w tym sensie odróżnia dobra od zła rozumie znaczenie godności ludzkiej, własnej i innych oraz rozwija swoje poczucie odpowiedzialności, np. wobec bliskich, wobec obcych, zwierząt, przyszłych pokoleń, ekosystemu rozumie wartość i dostrzega potrzebę samodoskonalenia się i samowychowania rozumie prawa i obowiązki obywatela demokratycznego państwa uczeń jest zdolny do zajęcia właściwej postawy w sytuacjach problematycznych (cierpienia, winy, śmierci) dostrzega korzyści płynące z zaangażowania w życie społeczne tak dla osób aktywnych, jak i dla społeczności, na rzecz której się działa potrafi przyjąć do wiadomości racje reprezentantów odmiennych stanowisk, przekonań i postaw 2. Standardy umiejętności: uczeń potrafi wyrażać i precyzować własne przekonania moralne potrafi odróżniać przekonania moralne od innych przekonań oraz odróżnia normy i postawy moralne od innych (obyczajowych, prawnych) uczeń umie określić sens istnienia wartości moralnych uczeń potrafi wymienić i zdefiniować określone uprawnienia, przywileje i obowiązki umie zabrać głos w dyskusji zgodnie z wyborem określonej perspektywy moralnej umie obronić stanowiska uznanego za słuszne, podać logiczne argumenty przemawiające za wybranym poglądem, wskazać błędy logiczne w argumentacji adwersarzy uczeń potrafi zrozumieć i zrekonstruować werbalnie stanowisko przeciwne niż własne uczeń potrafi wyszukać w tekście elementy służące do jego analizy i rekonstrukcji, takie jak: teza, argumenty, kontrargumenty, wnioski 3. Standardy osiągnięć merytorycznych: uczeń potrafi wykazać się elementarną wiedzą na temat podstawowych założeń wybranych systemów etycznych uczeń potrafi wykazać się elementarną wiedzą na temat treści etycznych zawartych w wielkich religiach świata uczeń posiada ogólną wiedzę na temat ról społecznych i obowiązków z nimi związanych uczeń zna swoje i innych prawa i obowiązki w szkole i w społeczeństwie obywatelskim uczeń potrafi wymienić główne problemy moralne współczesności oraz niektóre argumenty obecne w powszechnym dyskursie dotyczącym tych problemów uczeń potrafi przedstawić własne stanowisko lub zrekonstruować znany sobie pogląd w dyskusjach dotyczących moralności i niektórych konkretnych idei etycznych, aksjologii, fenomenu życia, ludzkiej tożsamości uczeń potrafi przedstawić własne stanowisko lub zrekonstruować znany sobie pogląd w dyskusjach dotyczących samowychowania, estetyki, wybranych problemów filozoficznych, samotności, cierpienia, sumienia, śmierci, etyk zawodowych, etyki w szkole oraz etyki dni szczególnych VI. NARZĘDZIA KONTROLI. Ponieważ etyka w wielu kwestiach nie udziela jednoznacznych odpowiedzi na postawione pytania czy problemy, również narzędzia kontroli nie mogą być wyłącznie standardowe. Mając na względzie wyjątkowość celów edukacji etycznej, sprawdzanie opanowania przez ucznia pojęć teoretycznych nie może być głównym źródłem jego ocen. Bardzo istotna będzie tutaj aktywność ucznia, jego zdolność do prezentowania własnych przekonań, a nawet zainteresowanie inicjatywami społecznymi poza klasą. Wspomniane zagadnienia teoretyczne powinny sprowadzać się do podstawowych faktów i pojęć, a ich znajomość należałoby kontrolować jedynie w postaci prostych zdań, skojarzeń lub haseł, które mogą należeć do słownika każdego człowieka dysponującego wiedzą ogólną. W związku z powyższym proponuję następujące kryteria poszczególnych ocen: Ocena celująca: Uczeń wykazuje się stałym zaangażowaniem w zajęcia. Zazwyczaj samodzielnie formułuje tezy, buduje silną argumentację popartą licznymi przykładami o dużym stopniu ogólności i posługując się właściwymi środkami retorycznymi. Bywa, że proponuje tematy lub materiały do zajęć etyki i często należy do grona inicjatorów lub uczestników akcji społecznych. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej jego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny celującej. Ocena bardzo dobra: Bardzo często uczeń jest aktywny w zajęciach. Dla znakomitej większości tez potrafi rozpoznać lub podać argumentację, a dla jej poparcia znaleźć adekwatne przykłady. Często samodzielnie formułuje tezy. Przeważnie uczestniczy w akcjach społecznych. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny bardzo dobrej. Ocena dobra: Uczeń wykazuje się przeciętną aktywnością podczas zajęć, przeważnie słuszne są jego intuicje związane z podawaniem argumentów za i przeciw określonym tezom i potrafi je czasem poprzeć własnymi przykładami. Przy omawianiu niektórych tematów uczeń potrafi samodzielnie sformułować tezę. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny dobrej. Ocena dostateczna: Uczeń bywa aktywny podczas zajęć. Rzadko albo wcale nie udaje mu się samodzielnie formułować tez, ale często odróżnia argumenty za i przeciw proponowanym tezom. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny dostatecznej. Ocena dopuszczająca: Uczeń uczęszcza na zajęcia i od czasu do czasu podczas lekcji podejmuje aktywność wskazaną przez nauczyciela. Spośród podanych argumentów za i przeciw jakiejś tezie czasem potrafi wybrać i określić właściwe. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny dopuszczającej. Dla wymiaru 2 godzin zajęć etyki w tygodniu proponuję poniższe szczegółowe kryteria oceniania: W ciągu jednego semestru uczeń otrzymuje co najmniej 4 oceny. I. W sumie co najmniej 3 oceny za: przygotowanie referatów dotyczących poglądów etycznych wybranego filozofa lub wypowiedzi / dialogu / prezentacji związanej z problemami etycznymi (oceniana jest wartość merytoryczna i kultura języka) przygotowanie wypowiedzi pisemnych w formie esejów, zawierających indywidualne rozważania aksjologiczne ucznia związane z zadanym tematem – oceniana jest umiejętność formułowania tezy, przedstawienia logicznej argumentacji i wyprowadzenia wniosków oraz kultura języka, nie podlega ocenie poprawność ortograficzna. kartkówki z zakresu wybranych elementów różnych systemów etycznych, np. pojęć z glosariusza określonego systemu religijnego, oceniane jak kartkówki z innych przedmiotów według wskazań Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania danej szkoły, w której prowadzone są zajęcia II. Ponadto za swój udział w dociekaniach / dyskusjach filozoficznych dotyczących kwestii etycznych oraz za dobrowolne przygotowanie dodatkowych prac domowych uczeń gromadzi punkty i otrzymuje oceny na następujących zasadach: a)Aktywność w dyskusji b)Dodatkowe zadania domowe c)Ocena a)powyżej 11 pkt b)9 i więcej pkt c)celujący - 6 a)9 – 10 pkt b)7 – 8 pkt c)bardzo dobry – 5 a)7 – 8 pkt b)5 - 6 pkt c)dobry - 4 a)5 – 6 pkt b)3 - 4 pkt c)dostateczny - 3 a)3 – 4 pkt b)1 – 2 pkt c)dopuszczający - 2 Podczas jednych zajęć uczeń może otrzymać 1 lub 0,5 pkt za aktywność w dyskusji oraz 1 lub 0,5 pkt za zadanie domowe. Ze względu na specyfikę przedmiotu zakładana jest dobrowolność aktywnego udziału ucznia w dyskusji, czy podejmowania się dodatkowych prac domowych (te prace mają mieć charakter krótkich refleksji podsumowujących zajęcia, bądź przygotowywania alternatywnych w stosunku do proponowanych przez nauczyciela materiałów do zajęć). W związku z tym założeniem uczeń nie otrzymuje punktów ujemnych, co pozwala mu na wybór tematów, w związku z którymi chciałby przedstawić swoje stanowisko, jednak powinien się starać przejawiać swoją aktywność przynajmniej kilkakrotnie w semestrze, aby w tej dziedzinie uzyskać ocenę pozytywną. Aby promować aktywność uczniów w zajęciach ocena semestralna i końcoworoczna wyliczona zostanie jako średnia ważona ocen z grupy I (o wadze 1) i ocen z grupy II (o wadze 2). Jeżeli uczeń uzyska 4 oceny (lub więcej) w grupie I, nauczyciel konsultuje z nim doliczenie ocen z grupy II w zależności od ilości zgromadzonych punktów. Jednak jeżeli uczeń nie uzyska 4 ocen w grupie I, oceny z grupy II doliczane są bez konsultacji z uczniem, ponieważ jest to konieczne dla możliwości klasyfikowania go i w związku z prawdopodobieństwem wystąpienia takiej sytuacji, aktywność ucznia byłaby wskazana. Nauczyciel zastrzega sobie możliwość dołączenia do narzędzi kontroli z grupy I sprawdzianów ustnych lub pisemnych dotyczących bieżącego materiału omawianego na zajęciach, a do grupy II także ocen z kategorii „aktywność” za zaangażowanie w inicjatywy społeczne i wykonywanie zadań w związku z nimi. VII. PROPONOWANE PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI S c e n a r i u s z 1 Temat: Plecami do siebie samego – gdy koniecznie chcemy być inni niż jesteśmy... Cele zajęć: rozwijanie umiejętności rozpoznawania podstawowych wartości oraz kształtowanie postawy refleksyjnej: - Główna umiejętność przedmiotowa (z NPP – numer i treść umiejętności) /dla III etapu edukacyjnego/: refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych. podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji, dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii. - Treści nauczania – wymagania szczegółowe: 1. Człowiek jako osoba; natura i godność człowieka. 3. Samowychowanie jako droga rozwoju. - Umiejętności ponadprzedmiotowe (z części wstępnej podstawy programowej): /Cel nr 3) (...) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie (...) / Umiejętności: nr 3) myślenie naukowe - umiejętność (...) formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa (...); 6) umiejętność (...) krytycznej analizy informacji. Przebieg zajęć: Przywitanie, sprawdzenie listy obecności, wprowadzenie do zajęć. Nauczyciel opisuje planowany przebieg zajęć, zapowiada emisję krótkiego filmu oraz wysłuchanie fragmentów tekstu, na bazie których omówiona zostanie problematyka zawarta w temacie lekcji (jednak temat podany zostanie później). / praca indywidualna Nauczyciel prezentuje film Natalii Brożyńskiej „Drżące trąby” z 2010 r. (aktualnie dostępny w zbiorach portalu internetowego YouTube). Następnie chętni uczniowie lub nauczyciel odczytują fragmenty tekstu „Jak Gyom został starszym panem” ze zbioru Leszka Kołakowskiego „13 bajek z Królestwa Lailonii dla dużych i małych”. Nauczyciel stawia pytanie ogólne” Czego te historie dotyczą? Jaki problem ukazują? w grupach Nauczyciel podaje temat zajęć, dzieli uczniów na 3 grupy i rozdaje karty pracy (tabele do wypełnienia) ze wskazówkami, na jakie aspekty należy zwrócić uwagę przy analizie treści filmu i tekstu. (Zamiast kart pracy można rozdać każdej grupie po 4 czyste kartki odpowiadające rubrykom w tabeli, które po wypełnieniu przez uczniów przyczepione zostaną magnesami do tablicy we właściwych miejscach) Każda z grup zajmuje się inną postacią i wypełnia tabelę tylko dla tej postaci (tabela zawiera rubryki: a/motyw działania bohatera, b/opis działania, c/-intencja /-ocena moralna czynu [tu uczniowie podają te z 2 wskazań, które są w stanie opisać], d/ skutek/cena, jaką ponosi bohater nie akceptując swojej aktualnej tożsamości). Nauczyciel rysuje tabelę na tablicy. Uczniowie podają wyniki swojej pracy, nauczyciel lub chętni uczniowie uzupełniają swoimi wnioskami tabelę na tablicy, ewentualnie nauczyciel uzupełnia przemyślenia młodzieży własnymi spostrzeżeniami. – dyskusja Nauczyciel stawia pytania: się do przedstawionych przykładów i postaci bohaterów: Jakie podobieństwa i jakie różnice można zauważyć w poszczególnych aspektach związanych z postępowaniem bohaterów filmu i tekstu? * ad. Rubryka 1: skoro motywem działania jest zazdrość – jakie 2 oblicza posiada? na jakież to 2 drogi może nas ona sprowadzić? * ad. Rubryka 2: w opisie działania nietrudno zauważyć, że w każdej historii swoje znaczenie ma wygląd zewnętrzny bohaterów – nasuwa się pytanie: czy wygląd rzeczywiście ma znaczenie istotne? czy naprawdę mówi on tak wiele o człowieku? - na to pytanie jednak odpowiadamy pokrótce, pozostawiając bardziej szczegółową analizę na inne zajęcia * ad. Rubryka 3 i 4: porównujemy postaci zastanawiając się, jak należy, a jak nie wolno postępować, jeśli jest się z siebie niezadowolonym i nie chce się lub nie umie dostrzec wartości własnej tożsamości ogólne: Czy warto starać się być kimś innym niż się jest? Jakie wartości warto poświęcić dla próby zmiany swojej postawy / charakteru / tożsamości? Gdzie leży granica tego poświęcenia? Dlaczego w życiu istotna jest akceptacja swojej tożsamości i szacunek wobec siebie samego? (Dlaczego należy umieć dostrzegać walory swojej tożsamości, tego kim się jest i posiadać zdrową dozę szacunku wobec siebie samego?) Jak postępować, jeśli nie jesteśmy zadowoleni z tego kim jesteśmy? O ile wystarczy czasu na odpowiedzi na pytania ogólne, nauczyciel proponuje, aby chętni uczniowie jako zadanie domowe spróbowali sformułować esej na jeden z tych tematów. Jeżeli zaś pierwsza część dyskusji zajmie cały czas do końca zajęć, kwestie te pozostawiamy do omówienia podczas kolejnej lekcji. Zakończenie lekcji – nauczyciel przyznaje uczniom punkty za udział w dyskusji – pożegnanie. Załącznik nr 1: - link do filmu „Drżące trąby” (3-4 min): Załącznik nr 2: - szkic tabeli nauczyciela (subiektywne wnioski autorki konspektu): Bohater → Motyw działania bohatera – materialistyczny – ekonomiczny – chęć zarobku, poprawy warunków życia Opis działania bohatera: sprawiać wrażenie, że jest starszy lub młodszy niż rzeczywiście jest swój wygląd i kondycję fizyczną do tychże cech przyjaciela i zdesperowany pragnie się go pozbyć, targnąć się na jego życie jest zadowolony z siebie, chce upodobnić się do przyjaciela, przygotowuje przebranie, które ma go uczynić podobnym do Pafnucka Intencja bohatera / ocena moralna czynu, który prowadzi do zmiany sytuacji / tożsamości bohatera: posiada intencji skrzywdzenia kogoś, ale postępuje wbrew woli osoby najbliższej, oszukuje przełożonych, nie docenia jasnych stron swego życia, co prowadzi do zgubnych konsekwencji (intencję / zamiary należy tu przeciwstawić skutkom czynu) oddziaływać na swoje otoczenie, mieć wpływ na to co „na zewnątrz”, wyeliminować zewnętrzną przyczynę swojego złego samopoczucia; postępuje źle, zamierza przysporzyć cierpienia przyjacielowi i pozbawić go życia stać się lepszy, siebie zmienić, a więc wpływać na siebie, na to co jest „wewnątrz” sytuacji. Mimo niechlubnego motywu może osiągnąć pozytywny skutek. Bowiem próbując żyć życiem innych, może niezamierzenie nauczyć się empatii lub nauczyć się wpływać na własny los doskonaląc się. Skutek /konsekwencja/, cena jaką ponosi bohater nie akceptując swojej aktualnej tożsamości: żonę, czyli doprowadza do upadku związku, rozkładu rodziny; traci także pracę i równowagę wewnętrzną / życiową. Wcielając się w kogoś, kim nie jest, traci zdrowie psychiczne, uprawnienia zawodowe, szacunek przełożonych i innych ludzi się na życie przyjaciela, zamierza uczynić z siebie mordercę; być może do końca swych dni będzie trapiony wyrzutami sumienia, iż nosił się kiedykolwiek z tak przerażającym zamiarem, może stracić przyjaciela, gdy ten uzmysłowi sobie, co Pafnucy zamierzał spokój ducha, szczęście, może choć niewielkie poczucie „bycia człowiekiem sukcesu”, jak o nim myśli Pafnucy. Inne motywy, dla których ludzie próbują być inni niż są to często także: żądza sławy, popularności / żądza władzy Załącznik nr 3: - fragmenty tekstu „Jak Gyom został starszym panem” ze zbioru „13 bajek z Królestwa Lailonii dla dużych i małych”, Leszek Kołakowski Gyom był sprzedawcą lodów malinowych w mieście Batum. Był jeszcze młodym człowiekiem, a jego żona Mek-Mek była jeszcze młodsza. Jednakże Gyom uważał, że ludzie młodzi nie mają szans na dobre posady w Lailonii. Postanowił tedy zostać starszym panem i obmyślał wszystkie środki, jakie są do tego potrzebne. Mek-Mek – powiedział do żony – postanowiłem zostać starszym panem. Ani mi się waż! - krzyknęła Mek-Mek. - Nie chcę wcale mieć za męża starca. Zapuszczę sobie długą brodę i wąsy – mówił Gyom. (...) Będę nosił parasol. (...) Będę nosił melonik (...) kalosze (...) okulary. Nie ma mowy! Ależ Mek-Mek, bądź rozsądna. Wiesz przecież, że starsi panowie w Lailonii mają lepsze posady i więcej zarabiają. Rzeczywiście, następnego dnia Gyom zrobił kilka prostych zabiegów. Kupił dużą ilość różowego plastra i zakleił nim całą dolną część twarzy, gdzie rośnie broda i wąsy: postanowił bowiem, że broda i wąsy będą rosły pod plastrem i jego żona nic nie zauważy. Kupił także parasol, ale żeby nosić go niepostrzeżenie, kupił jednocześnie pusty futerał do kontrabasu i wsadził parasol do środka. Kupił melonik, ale żeby go ukryć, nasadził ponadto na głowę duże blaszane pudło na śmiecie; było to dość niewygodne, ale za to melonik był niewidoczny. Odział się wreszcie w kalosze, a na nie nałożył duże wyplatane koszyki (...) i przymocował je sznurkami do nóg. Wsadził też okulary i schował je pod maską gazową, w której oberwał dolną część, bo była niepotrzebna. (...) Mek-Mek nie zauważyła wcale, że Gyom ją oszukał, spacerowała z nim po mieście i myślała, że Gyom jest nadal młodym człowiekiem. (...) Jednakże rychło wyszło na jaw, że Gyom nie osiągnął celu, o który chodziło. Mek-Mek nie zauważyła wprawdzie jego przemiany w starszego pana, ale inni ludzie także nie mogli tego zauważyć, bo również nie widzieli jego brody, melonika, kaloszy, okularów i parasola (...). Jednakże nie ustawał w wysiłkach, żeby zostać starszym panem i wpadł na nowy pomysł. Zrobił sobie dwie duże tabliczki blaszane z napisem „STARSZY PAN” i zawiesił jedną na plecach, a drugą na brzuchu, aby każdy, kto go zobaczy z którejkolwiek strony, wiedział od razu, z kim ma do czynienia. Niestety i to się nie udało. (...) Gyom gryzł się bardzo swym niepowodzeniem i tak mu się przejadły te bezskuteczne starania, że postanowił zdobyć się na odwagę. Zerwał sobie plastry, pod którymi tymczasem wyrosła już broda i wąsy, zrzucił maskę gazową, zdjął blaszne pudło z głowy i kosze z nóg, wyjął parasol z futerału (...) i tak brodaty, w okularach, meloniku, kaloszach i z parasolem, pokazał się pewnego ranka swojej żonie (...). Mek-Mek (...) płakała (...). Pogniewali się na siebie i przez trzy dni wcale ze sobą nie rozmawiali. (...) Gyom został więc starszym panem i tak go traktowali wszyscy przechodnie na ulicach. Zdjął nawet tabliczki z pleców i z brzucha, bo już były niepotrzebne, skoro każdy i tak wiedział, że Gyom jest starszym panem. Zaczął szukać nowej posady i rzeczywiście udało mu się niebawem zostać w wielkim hotelu wyjmowaczem kwiatów z wazonów. Teraz zarabiał lepiej, cieszył się powszechnym szacunkiem i był zadowolony. Żeby przekonać Mek-Mek o korzyściach tej przemiany, kupił jej (...) bardzo dużo szminki i Mek-Mek mogła teraz chodzić wymalowana szminką od stóp do głów (...). Mek-Mek przekonała się (...), że Gyom dobrze zrobił (...). Jednak pewnego dnia zdarzyło się nieszczęście. Gyom przed pracą poszedł (...) wykąpać się w basenie. Zostawił na brzegu swój parasol, melonik, okulary i kalosze, a sam wskoczył do wody. Wróciwszy po chwili, zobaczył ze zgrozą, że wszystko ktoś mu ukradł. (...) Dyrektor hotelu, gdy tylko go zobaczył, bardzo się zdziwił: „Gyom – powiedział – Został pan młodym człowiekiem, jak widzę. (...) Zwalniam pana z pracy!” (...) Gyom wyszedł wściekły. Tak go rozzłościła ta przygoda, że poszedł do fryzjera i kazał sobie zgolić brodę i wąsy. Postanowił, że znów zostanie młodym człowiekiem. Ale kiedy wrócił ogolony do domu, Mek-Mek załamała ręce. (...) Potem Mek-Mek oświadczyła stanowczo, że nie chce mieć młodego człowieka za męża. Opuściła Gyoma i wyszła za mąż za pewnego starszego pana, który dużo zarabiał, ponieważ czesał jamniki w zakładzie fryzjerskim dla piesków i słynął jako najlepszy czesacz jamników w całej Lailonii. Gyom został sam i z powrotem zaczął pracować jako sprzedawca lodów malinowych. (...) W kilka tygodni potem (...) policja złapała złodzieja, który ukradł kiedyś melonik, parasol, kalosze i okulary należące do Gyoma. (...) Gyom uradowany (...) udał się do dyrektora hotelu, w którym kiedyś pracował. Chciał poprosić, aby przyjęto go do dawnej pracy (...) Gyom – powiedział [dyrektor] – przecież nie ma pan brody ani wąsów. (...) Bez tego nie ma starszego pana. Gyom wrócił smutny do domu i przez cztery godziny usilnie zapuszczał wąsy i brodę. Jednak wyników nie było. Tymczasem przyszła nowa klęska. Powiedziano mu, że nie może już pracować na stanowisku sprzedawcy lodów malinowych, ponieważ na tej posadzie zatrudnia się tylko młodych ludzi, tymczasem nie jest pewne, czy Gyom nie jest czasem starszym panem, (...) cała sprawa wygląda dwuznacznie. Nie mając pracy, Gyom postanowił, że zostanie niemowlęciem, bo przecież musi mieć co jeść, a niemowlęciem każdy się zajmie. Położył się w parku na pieluszce (...) i udawał podrzutka (...). Policjant, który go znalazł w parku, zauważył (...), że Gyom nie jest wcale niemowlęciem, i przykazał mu surowo, żeby przestał udawać. (...) Od tego czasu życie Gyoma stało się męczarnią. Bez przerwy się zmieniał i usiłował zostać raz starszym panem, raz młodym człowiekiem, raz niemowlęciem. Ale za każdym razem czegoś tam brakowało, podstęp się wykrywał i różni ludzie jeszcze krzyczeli na Gyoma i grozili mu. Nic nie wychodziło z tych przemian i Gyom do dziś, mimo niepowodzeń, przedzierzga się ciągle i przebiera to tak, to owak. (...) S c e n a r i u s z 2 Temat: Od odpowiedzialności do hierarchii wartości. Cele zajęć: rozwijanie umiejętności rozpoznawania podstawowych wartości oraz kształtowanie postawy refleksyjnej: - Główna umiejętność przedmiotowa (z NPP – numer i treść umiejętności) /dla III etapu edukacyjnego/: refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych. podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji, dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii. - Umiejętności ponadprzedmiotowe (z części wstępnej podstawy programowej): /Cel nr 3) (...) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie (...) / Umiejętności: nr 3) myślenie naukowe - umiejętność (...) formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa (...); 6) umiejętność (...) krytycznej analizy informacji. Przebieg zajęć: 1. Przywitanie, sprawdzenie listy obecności. Wprowadzenie do tematu - nauczyciel przedstawia hipotetyczną sytuację: Przy kasie sklepowej klientka informuje ekspedientkę / kasjerkę, że robiąc ostatnio zakupy zapomniała zapakować jedno jabłko i zostawiła je w sklepie, jednak nie posiada paragonu, aby móc udowodnić fakt zakupu. Ekspedientka po krótkiej chwili namysłu proponuje klientce, by ta po prostu wzięła sobie jabłko z półki z owocami. Praca w plenum - dyskusja. Nauczyciel stawia pytania: przedstawionego przykładu: Czy ekspedientka postąpiła słusznie? Jeśli tak, dlaczego? Jeśli nie, dlaczego? Czy okazanie paragonu przez kupujacą byłoby wystarczającą przesłanką do podjęcia przez ekspedientkę takiej decyzji, gdyby się wahała? (jabłko mogło zostać kupione, ale skonsumowane lub utracone przez klientkę poza sklepem) O jakiej postawie kasjerki świadczy taka decyzja? ( klientce / pomóc, ponieważ przypuszczała, że klientka jest głodna i uboga / że sklep wlicza w koszty utratę części towaru lub zysku, więc cena jednego jabłka nie jest istotna dla właścicieli / konieczność pokrycia kosztu jabłka / się nieodpowiedzialnie reagując spontanicznie na tę sytuację i nie zastanawiała się nad ewentualnymi konsekwencjami) Która z wymienionych postaw jest właściwa, a która nie i dlaczego? Dlaczego kasjerka nie postąpiłaby tak samo, gdyby chodziło o sztukę innego towaru, bardzo drogiego? Jakie konsekwencje mogłaby ponieść kasjerka, gdyby jednak pozwoliła klientce wziąć z półki drogi towar, a okazałoby się, że klientka kłamała? konsekwencji z jakimi wiąże się odpowiedzialność człowieka: Co to znaczy postępować odpowiedzialnie? Jakie pozytywne następstwa ma umiejętność odpowiedzialnego zachowania się? Co to znaczy postępować nieodpowiedzialnie? Jakie negatywne konsekwencje ponoszą osoby nieodpowiedzialne? Jakie rodzaje „kar” znamy? (np. bura, nagana, ograniczenie praw /np. domowy ”szlaban”/, wykluczenie z danej grupy społecznej /np. partii, skreślenie z listy uczniów danej szkoły/, pozbawienie praw /np. publicznych, wykonywania zawodu, odebranie prawa jazdy/, kara pieniężna, przymus prac społecznych, pozbawienie wolności) 2. Nauczyciel na tablicy, zaś uczniowie w zeszytach notują wymienione kary i według indywidualnych opinii hierarchizują ich surowość. Następnie podają wyniki swoich przemyśleń, nauczyciel gromadzi „głosy” dla poszczególnych kar na tablicy. Wspólnie odpowiadamy na pytanie: jaką wartość można utracić, narażając się na określone negatywne konsekwencje swojego postępowania? Np. bura – tracimy dobry nastrój, nagana – tracimy „dobre imię”, grzywna – tracimy pieniądze, więzienie – tracimy wolność itd. Porównując powstałą w ten sposób listę wartości z hierarchią konsekwencji, otrzymujemy hierarchię wartości istotnych dla danej grupy uczestniczącej w zajęciach. 3. Zakończenie lekcji – nauczyciel przyznaje uczniom punkty za udział w dyskusji - pożegnanie. Jeżeli pierwszy element zajęć zajmie całą lekcję, pkt 2 powinien zostać przez uczniów zrealizowany w domu (w zakresie – hierarchia kar i wartości im odpowiadających) i omówiony na kolejnych zajęciach. Jeśli zaś pozostanie kilka minut, nauczyciel przedstawia wprowadzenie do kolejnego tematu „Przedmiot odpowiedzialności i jej rodzaje” i podaje pod rozwagę przykładowe sytuacje związane z przeżyciem odpowiedzialności. VIII. UWAGI KOŃCOWE Niniejszy dokument jest propozycją programową realizacji treści przedmiotu, nie zaś sztywnym konstruktem, w związku z tym w rozkładach materiału zarówno na dany rok szkolny, jak i na poszczególne lata (1 - 3) nauczyciel dowolnie może ustalać kolejność omawiania tematów. Niektóre tematy lub bloki tematyczne mogą zostać zupełnie pominięte, inne zaś – dodane. W szczególności należałoby uzupełniać program o tematy bieżące, które wymagają reakcji na zajęciach etyki, jeśli dotyczą problematyki moralnej, a stają się przedmiotem zainteresowania i polemik szerokich rzesz opinii publicznej. Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. Katalog Aneta Nowak, 2019-03-06SkierneiwiceFilozofia i etyka, Program nauczaniaEtyka "Myślę, więc jestem" - modyfikacja programu do nauczania etyki w kalsach 4-8 Skierniewice, dn. Program nauczania etyki w Szkole Podstawowej nr 9 w Skierniewicach „Etyka uczy myślenia” I. Program nauczania etyki IV – VIII na rok (plus III klasa gimnazjum) dostosowany do nowej podstawy programowej wzorowany jest na następujących pozycjach: • Ludzkie ścieżki. Kompleksowy program nauczania etyki na II, III i IV poziomie edukacyjnym autorstwa Anny Ziemskiej, Łukasza Malinowskiego – program nagrodzony w konkursie na opracowanie programów nauczania do nowej podstawy programowej, organizowanym przez Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie w ramach projektu „Wdrażanie podstawy programowej kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół ze szczególnym uwzględnieniem II i IV etapu edukacyjnego”. • Program lekcji etyki autorstwa Magdaleny Środy. Dopuszczony do użytku przez MEN pod numerem DKW-4014-3/00. • Autorski program nauczania etyki w gimnazjum Beaty Biłyk-Woźniak • Projekt „Psubraty”, Ośrodka Działań Ekologicznych "Źródła" • Filozoficzne dociekania z dziećmi i młodzieżą, program dopuszczony do użytku szkolnego DKW-4014-28/99 • Materiały dostępne w Internecie oraz na podstawie pozycji książkowych , a także biblioteki multimedialnej i filmowej. II. Cele i zadania etyki w szkole: • dobro i zło, rozróżnianie pojęć; • normy i zasady moralne jako wyznacznik funkcjonowania między ludźmi; • pojęcie wartości, ich hierarchizacja; • człowiek jako osoba (godność, szacunek, poczucie sprawiedliwości); • sumienie, a oceny moralne; • kształcenie umiejętności krytycznego i logicznego myślenia; • budowanie własnego systemy wartości; • kształcenie umiejętności zastanowienia się, refleksji nad sobą i swoim systemem wartości; • umiejętność obrony własnego stanowiska, stosowanie argumentacji i uczestnictwa w dialogu; • nauczenie się sposobów realizowania swoich wartości w rzeczywistym świecie; • wdrażanie do samokształcenia i pracy nad sobą; • odkrywanie wartości ogólnoludzkich; • kształcenie umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji, uzasadniania wyborów i brania za nie odpowiedzialności; • pogłębienie więzi w grupie zarówno między uczniami, jak i uczniami i nauczycielem: integracja grupy; • pomoc w poszukiwaniu sensu życia, w poszukiwaniu swojego miejsca na ziemi; • kształcenie samoakceptacji, tolerancji, empatii, asertywności; • budowanie poczucia własnej wartości; • człowiek wobec podstawowych zagadnień egzystencjalnych (narodziny, szczęście, cierpienie, śmierć); • etyczne aspekty w relacji człowiek – przyroda; • wartość pracy dla człowieka, aspekty etyki zawodowej. III. Treści nauczania: Treści nauczania nie zostały podzielone ze względu na klasy. Dostępne są bloki tematyczne od klas IV-VI oraz do klasy VII-VIII oraz III klasy gimnazjum. W takich grupach będą się uczyć uczniowie. Baza tematów została utworzona tak, aby zajęcia były atrakcyjne dla uczniów z każdej klasy niezależnie od tego, który rok uczęszczają na zajęcia etyki w dany bloku tematycznym. Do zajęć wykorzystywane są przede wszystkim książki, opowiadania, historie z życia wzięte oraz ciekawe filmy fabularne. KLASY IV - VI Cele ogólne: • Rozpoznawanie elementarnych wartości, wśród których na pierwszym miejscu jest dobro . • Odróżnianie dobra od zła w zakresie elementarnym. • Kształtowanie empatii. • Kształtowanie postawy refleksyjnej wobec omawianych zagadnień dotyczących człowieka, jego najbliższego otoczenia (rodziny, przyjaciół, kolegów, osób starszych, osób niepełnosprawnych itp.), środowiska przyrodniczego, stosunku do własnej natury (uczuć, motywacji itp.) i określonych sytuacji życiowych. Cele szczegółowe: Wiedza: • Wiedza ogólna dotycząca przedmiotu, celu i zakresu etyki. • Wiedza na temat elementarnych wartości. • Wiedza na temat praw i obowiązków młodego człowieka wobec siebie i innych. • Wiedza na temat uczuć, emocji, słabszych i mocniejszych stron własnych oraz innych osób. • Wiedza na temat obszaru kulturowego, w którym uczeń żyje, wraz z konsekwencjami takimi jak: religia, sztuka, system wartości, przy jednoczesnym uświadamianiu i zaznaczaniu istnienia alternatywnych obszarów i systemów kulturowych • Wiedza na temat ogólnych problemów moralnych występujących zarówno w najbliższym otoczeniu, jak i w świecie (np. ochrona środowiska naturalnego). Umiejętności: • Umiejętność odróżniania dobra od zła. • Umiejętność identyfikowania dobra i zła w różnych formach (w treściach poszczególnych opowieści – konkretne postacie i ich działania, symbole, przypowieści, przenośnie). • Umiejętność nazywania elementarnych pojęć moralnych i posługiwania się nimi we właściwych kontekstach (np. sprawiedliwość, wytrwałość, honor, dzielność etyczna, sumienie itp.). • Umiejętność odróżniania treści etycznych od religijnych. • Umiejętność rozpoznawania stanów uczuciowych oraz ich następstw (np. złości). • Umiejętność formułowania prostych wypowiedzi i wniosków związanych z omawianym tematem. • Umiejętność kulturalnego dyskutowania – wyrażania własnego zdania z użyciem prostej argumentacji oraz słuchania wypowiedzi koleżanek i kolegów, bez przerywania itp. • Umiejętność poszanowania dla odmiennych postaw i poglądów wyrażanych przez koleżanki i kolegów. • Umiejętność podejmowania prostych decyzji. • Umiejętność przewidywania ewentualnych konsekwencji dokonanych wyborów i decyzji, łączenie przyczyny i skutku. Postawy: • Wrażliwość na wartości – z dobrem na czele. • Wrażliwość na dobro i jego przejawy, gotowość do chronienia dobra. • Budowanie fundamentów własnej hierarchii wartości na miarę rozeznania realnego świata. • Budowanie poczucia własnej godności, niepowtarzalności i wyjątkowości jako osoby, dostrzeganie i poszanowanie tych samych cech u innych osób. • Przekonanie o potrzebie doskonalenia się moralnego (np. postawa rycerska). • Otwartość i wrażliwość na potrzeby innych osób oraz wszelkich istot żywych. • Wrażliwość na problemy środowiska naturalnego i uświadomienie konieczności chronienia go. • Przekonanie o słuszności postawy aktywnej, rozszerzonej również na pole działań ogólnospołecznych (np. udział w akcjach charytatywnych). Treści nauczania w klasach IV-VI 1. Wstęp – co to jest etyka?  narodziny etyki.  postępowanie: jak bym postąpił w danej sytuacji. ocenianie postępowania innych. powinność i jej znaczenie.  etyka w życiu codziennym: zadawanie pytań. dokonywanie wyborów. nawyki i zwyczaje. 2. Normy i obowiązki  normy: normy etyczne i prawo  normy, które rządzą waszym życiem. charakterystyka, źródła, sposoby obowiązywania (norm: obyczajowe, prawne, moralne)  specyfika norm moralnych i sposób, w jaki nas zobowiązują  rola nagród i kar, co zamiast kar i nagród?  różne określenia obowiązku. zakres obowiązku (mam obowiązki wobec brata, ale czy mam wobec człowieka na ulicy, psa, ginącego gatunku, niszczonej przyrody?). 3. Ja w szkole  jak organizować własną naukę, sposoby i techniki uczenia się, gospodarowanie czasem, zagrożenia płynące z różnych form spędzania czasu  prawa i obowiązki ucznia  regulaminy szkolne- poznajemy zasady tworzenia regulaminów  czy odrabianie lekcji ma sens?  moje sukcesy małe i duże, niepowodzenia szkolne jak sobie z nimi radzić?  kultura osobista w życiu szkolnym  człowiek i sport – sport również uczy etyki; zasady w sporcie i w życiu codziennym, zasada fair play do stosowania w sporcie i w życiu (np. w szkole – nie ściągamy, gramy uczciwie). 4. Ja i moja rodzina  rodzina jako wartość,  portret mojej rodziny,  funkcje rodziny  prawa i obowiązki w mojej rodzinie,  współodpowiedzialność za rodzinę  rodzaje rodzin, wioski dziecięce, domy dziecka. 5. Ja i moje uczucia  poznajemy uczucia: złość, gniew, radość, smutek,  różnica między uczuciami a emocjami,  jak radzić sobie z emocjami,  asertywność, umiejętność wyrażania uczuć  ja i moje granice, przestrzeganie granic innych 6. Kim jestem?  rozpoznawanie własnej tożsamości. ,,kim jesteś ?”  określanie siebie w kategoriach: pamięci przeszłych zdarzeń, poczucia sprawczości, odpowiedzialności, myślenia, czucia (czy ,,ja” to moje ciało? – moje myśli? – moje ubrania? czy gdy przestaję myśleć, przestaję istnieć?).  określanie siebie w kategoriach identyfikacji wspólnotowych (jestem dzieckiem, uczniem, Polakiem, przyjacielem, bratem etc.).  rzeczywistość i plany. rzeczywistość i ideał (,,kim jestem?” a ,,kim chciałbym być ?”).  odróżnianie orzeczników opisowych od oceniających (,,x jest wysoki” ,,x jest uczciwy”).  zalety i wady własne. zalety i wady innych (czy zalety innych to to, co u nich lubimy?  czy można mieć zaletę nielubianą przez innych?).  co to znaczy byś sobą, jak być sobą  jak postrzegają mnie inni? Na jakiej podstawie inni nas oceniają? Jak to jest być ocenianym?  Ja realne, ja idealne  co to jest ideał? (ideał przyjaciela, ideał nauczyciela, ideał ojca etc.). 7. Ja i moi koledzy  konflikty, jak je rozwiązywać, po co nam kłótnie, co to jest dokuczanie,  formy dokuczania, bądź kumplem nie dokuczaj  przemoc i różne jej oblicza, jak reagować na przemoc  porozumiewanie się, wymiana myśli, aktywne słuchanie, komunikowanie się, błędy w komunikacji, sprzężenie zwrotne, komunikat :JA, język niewerbalny.  współdziałanie, wspólne budowanie i opowiadanie. 8. Ja i świat wartości  co to jest wartość,  hierarchia wartości,  wartości obiektywne i subiektywne  omówienie wartości takich jak: szacunek, uczciwość, odpowiedzialność, odwaga, samodyscyplina, pokojowość, sprawiedliwość, szczęście, przyjaźń i miłość, solidarność, piękno, mądrość, prawdomówność.  rycerze – ludzie honoru. – kim był rycerz; cechy rycerza (William, Gotfryd, Lancelot, Rolland; rycerze i ich kodeks; słowo honoru – dotrzymywanie obietnic; posłuszeństwo, wierność. 9. Ja i świat zwierząt  czym zwierzęta różnią się od ludzi,  działania człowieka wobec zwierząt,  zwierze jako prezent,  zwierzęta w cyrku i w zoo, wigilijny karp,  opieka nad zwierzęciem w domu,  zwierzęta egzotyczne w sklepie zoologicznym,  hodowla zwierząt na futra,  wegetarianizm i weganizm,  prawa zwierząt,  zwierzęta a badania naukowe. 10. Ja i moja ojczyzna  co to jest patriotyzm,  patriotyzm wczoraj i dziś,  jak być patriota w czasach pokoju, o czym opowiadają zabytki i pomniki;  ślady Polaków na świecie (emigracja, Polonia),  wartości narodowe  grupa, naród, wspólnota, państwo – próba definicji pojęć  różnica między patriotyzmem a nacjonalizmem, wartość patriotyzmu, zagrożenia związane z nacjonalizmem  wartość moralna postawy tolerancyjnej. 11. Autorytety w moim życiu  odróżnianie pojęć: ,,ideał”, ,,bohater”, ,,idol”, ,,przywódca”, (,,lider”), ,,wzór”, ,,autorytet”  autorytet kompetencyjny a autorytet moralny; podobieństwa i różnice  kim jest autorytet moralny? cechy autorytetu moralnego  co to jest mądrość? na czym polega zaufanie?  nasze zachowania wobec autorytetu: naśladowanie, posłuszeństwo, szukanie rady.  dobre i złe posłuszeństwo. 12. Zasady w towarzystwie  savoir vivre w środkach masowego przekazu, w kinie, teatrze, w nawiązywaniu kontaktów, kontakty telefoniczne, miejsca publiczne, 13. Świat osób z niepełnosprawnościami  co to znaczy, że ktoś jest niepełnosprawny,  rodzaje niepełnosprawności,  bajki o wybranych niepełnosprawnościach,  problemy osób z niepełnosprawnościami,  stereotypy wobec osób niepełnosprawnych  pies przewodnik,  jak sobie radzić z emocjami w stosunku do pewnych zachowań osób niepełnosprawnych, jak reagować w sytuacjach trudnych,  savoir vivre w stosunku do osób niepełnosprawnych, kultura słowa i nazewnictwo.  rola zmysłów w poznawaniu świata – poznajemy zmysły i ich funkcje; historia Helen Keller. 14. Magia słów, czyli retoryka dla dzieci  różnice między wiedzą, wiarą, opinią  co to jest przekonywanie,  przygotowanie przemówienia,  walka na argumenty,  różnica między słowem pisanym a mówionym, metafory,  polityczne obietnice, perswazja, manipulacja  fakty i wartości  różne sposoby ustalania tego, co jest prawdą, różne sposoby weryfikacji prawdy  trema, znaczenie słów, rola wulgaryzmów, kultura słowa.  reklama – mechanizmy działania, jak się ustrzec przed jej wpływem, przygotowanie reklamy wybranej wartości. 15. Uzależnienia  rodzaje uzależnień, kwestia dopalaczy, ciemna strona komputera i smartfona  dlaczego ludzie wybierają używki,  ludzkie historie,  jak asertywnie odmówić,  co zamiast papierosów, narkotyków?,  skutki uzależnień, jak wygląda osoba uzależniona  wola a inne władze człowieka; czynniki kształtujące i osłabiające wolę (skutki); ćwiczenie silnej woli; 16. Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie i innych.  odpowiedzialność za przekroczenie norm a poczucie odpowiedzialności  odpowiedzialny człowiek a odpowiedzialny uczeń, nauczyciel, polityk – charakterystyka  normy a cele i intencje zachowań  odpowiedzialność a sumienie  odpowiedzialność za siebie  kręgi odpowiedzialności 17. Ludzie w potrzebie  wolontariat – czym jest,  dlaczego chcemy pomagać innym? Dlaczego należy pomagać innym?  organizacje charytatywne na świecie i w naszej szkole  egoizm i altruizm  problemy współczesnego świata: bieda na świecie (dzieci w Afryce) 18. Człowiek – jego prawa i obowiązki  co to jest prawo  różne rodzaje prawa np. prawo o ruchu drogowym , prawo karne  mam prawo do...; dziecko też człowiek – prawa dziecka (akty prawne – Konwencja o Prawach Dziecka)  prawa człowieka w Polsce i na świecie;  czas solidarności  łamanie praw człowieka  rasizm- pojęcie rasizmu i jego formy  walka w słusznej sprawie – ludzie walczący bez przemocy (L. Wałęsa, M. L. King, Gandhi i in.)  organizacje walczące o prawa człowieka,  wszyscy równi wobec prawa, godność i szacunek dla każdego niezależnie od poglądów, wyglądu i wiary. 19. Człowiek jako osoba, godność człowieka.  człowieczeństwo: próba zdefiniowania człowieka, natura człowieka.  rozważania o śmierci: dzieci chore i najbliżsi, śmierć w mediach i filmach. oswajanie się ze śmiercią bliskich osób. w jakim sensie śmierć czyni nas istotami ludzkimi?  cierpienie i jego sens, niezawinione cierpienie  prawda: różne znaczenia słowa „prawda”. zdania prawdziwe. paradoksy i zagadki związane z prawdą, czy warto jest być prawdomównym?, wyspa kłamstw, konsekwencje kłamstwa, czynniki usprawiedliwiające kłamstwo.  zło: istnienie zła. pojęcie zła moralnego. szukanie usprawiedliwień.  tolerancja: inność w grupie. pozytywny ideał tolerancji. my i nietolerancja. tolerancja a obojętność. 20. Człowiek i religia  co to jest religia, religie świata – wybrane elementy buddyzmu, islamu, judaizmu, hinduizmu  chrześcijaństwo i judaizm  Biblia; tradycje, obyczaje i święta żydowskie (np. historia Estery, Purim)  święta chrześcijańskie; podział chrześcijan; katolicyzm, prawosławie, protestantyzm; ekumenizm.  ateizm- co to takiego?  czy można w nic nie wierzyć, agnostycyzm  wiara jako wiedza irracjonalna  założenia religii, po co ludziom wiara? 21. Etyka i kultura osobista  etyka w życiu codziennym  przypomnienie zasad  kultura osobista – nauka o grzeczności; przejawy braku kultury i sposoby przeciwstawiania się temu zjawisku  kultura słowa, dbałość o jakość wypowiedzi, wulgaryzmy i ich znaczenie, po coo nam wulgaryzmy 22. Ja i filozofia  co to jest filozofia, kim są filozofowie, pytania filozoficzne, dociekania filozoficzne (pytania do kalafiora).  związek etyki z filozofią  znajomość podstawowych teorii filozoficznych oraz filozofów na przestrzeni dziejów na podstawie wybranych książek filozoficznych i o filozofii dla dzieci. 23. Czym jest miłość i różne jej rodzaje  miłość i jej rodzaje,  przyjaźń, co to znaczy być prawdziwym przyjacielem,  miłość rodzicielska, braterska, zakochanie,  miłość do zwierząt,  nieszczęśliwa miłość, ślepa miłość,  miłość do Boga i Boga – miłość agape. 24. Człowiek i jego przeznaczenie  czy wszystko zapisane jest w górze; czym jest los, przeznaczenie;  jak ma się przeznaczenie do naszej woli;  plany, postanowienia i ich realizacje, koniec świata,  co to jest nieskończoność,  czy wyobraźnia ma granice?,  czy przyszłość zależy ode mnie?, czy człowiek jest kowalem swojego losu? 25. Wartość pracy w życiu człowieka Praca i jej wartość, dlaczego pracujemy, problem bezrobocia w kraju i na świecie, pomoc socjalna potrzebującym 26. Moje plany na przyszłość Jak wyobrażam sobie swoją przyszłość, kim chciałbym zostać, co osiągnąć w swojej najbliżej i dalszej przyszłości. Klasy VII-VIII i gimanzjum Cele ogólne Rozpoznawanie wartości etycznych, wśród nich na pierwszym miejscu dobra – zarówno na poziomie praktyki, jak i teorii. ● Odróżnianie dobra od zła na różnych poziomach analizy i w różnych ich przejawach. ● Kształtowanie postawy otwartości i zrozumienia dla różnych punktów widzenia. ● Kształtowanie postawy refleksyjnej wobec omawianych zagadnień dotyczących człowieka, jego otoczenia – zarówno w mikro-, jak i makroświecie. ● Kształtowanie umiejętności analizy problemowej i krytycznej analizy zagadnień etycznych. ● Kształtowanie umiejętności twórczej dyskusji, prowadzenia odpowiedniej argumentacji i formułowania wniosków. Cele szczegółowe: Wiedza ● Wiedza ogólna dotycząca przedmiotu i zakresu etyki. ● Wiedza na temat wartości, w tym głównie dobra. ● Wiedza na temat praw i obowiązków człowieka wobec siebie i innych. ● Wiedza na temat uczuć, emocji własnych oraz innych osób. ● Wiedza o sposobach rozwoju swoich mocnych stron oraz kontrola i wspieranie słabszych. ● Wiedza o zagrożeniach wynikających z faktu wkraczania w życie dorosłe. ● Wiedza na temat obszaru kulturowego, w którym uczeń żyje, wraz z konsekwencjami takimi jak: religia, sztuka, system wartości, przy jednoczesnej świadomości i zaznaczaniu istnienia alternatywnych obszarów i systemów kulturowych np. arabskiego, dalekowschodniego itd. ● Wiedza na temat problemów moralnych występujących zarówno w najbliższym otoczeniu, jak i w świecie (np. ochrona środowiska naturalnego). ● Wiedza o sposobach analizy problemów, procedurach krytycznej analizy. ● Wiedza o technikach poprawnej argumentacji w etyce i formułowania wniosków. ● Wiedza ogólna o pojęciach i kierunkach etycznych i filozoficznych. Umiejętności ● Umiejętność odróżniania dobra od zła, zarówno na poziomie praktycznych problemów z życia ucznia, jak też na poziomie teoretycznym. ● Umiejętność identyfikowania dobra i zła w różnych formach i przejawach. ● Umiejętność nazywania pojęć i posługiwania się nimi we właściwych kontekstach, przy jednoczesnym zrozumieniu różnic w ich pojmowaniu, bądź gradacji w zależności od kultury (np. sprawiedliwość, wytrwałość, honor, dzielność etyczna, sumienie itp.). ● Umiejętność formułowania wypowiedzi, argumentów i wniosków związanych z omawianym tematem. ● Umiejętność kulturalnego dyskutowania – wyrażania własnego zdania z użyciem odpowiedniej argumentacji oraz słuchania wypowiedzi koleżanek i kolegów ● Umiejętność dyskutowania w sposób konstruktywny, z ukierunkowaniem (jeśli to możliwe) na kompromis i wspólne sformułowanie wniosków. ● Umiejętności poszanowania odmiennych postaw i poglądów wyrażanych przez koleżanki i kolegów. ● Umiejętności rozpoznawania stanów uczuciowych oraz ich następstw (np. gniewu, rozpaczy). ● Umiejętności podejmowania decyzji – zarówno w przypadku analizy problemów praktycznych, odnoszących się do życia ucznia, jak też bardziej abstrakcyjnych, odnoszących się do sytuacji w makroświecie. ● Umiejętności przewidywania konsekwencji dokonanych wyborów i decyzji, łączenie przyczyny i skutku oraz uzasadnienie podejmowanych decyzji i formułowanych wniosków. ● Umiejętności odróżniania treści etycznych od religijnych i kulturowych. Postawy ● Wrażliwość na wartości – z dobrem moralnym na czele. ● Wrażliwość na dobro moralne i jego przejawy, gotowość do chronienia dobra. ● Otwartość i wrażliwość na potrzeby innych osób, oraz wszelkich istot żywych. ● Wrażliwość na problemy środowiska naturalnego i uświadomienie konieczności chronienia go. ● Budowanie własnej hierarchii wartości. ● Budowanie poczucia własnej godności, niepowtarzalności i wyjątkowości jako osoby, dostrzeganie i poszanowanie tych samych cech u innych osób. ● Przekonanie o potrzebie doskonalenia się moralnego. ● Przekonanie o słuszności postawy aktywnej, rozszerzonej również na pole działań ogólnospołecznych. ● Postawa otwartości na problemy mikro- i makroświata ucznia. ● Postawa otwarcie krytyczna i refleksyjna wobec problemów etycznych, zarówno na poziomie praktycznym, jak też teoretycznym. ● Postawa adekwatnego odnoszenia się do treści, wynikająca z umiejętności krytycznej analizy. ● Postawa poszukująca możliwości przełożenia refleksji teoretycznej (wynikającej z własnego stanowiska i przemyśleń ucznia) na aktywną działalność ukierunkowaną na konkretny efekt. L Treści w klasach VII-VIII oraz III klasie gimnazjum 1. Etyka – przypomnienie podstawowych zagadnień  etyka nauka o moralności, rodzaje etyki  wzorce moralne z perspektywy moralnej  skąd dziś bierze się moralność?  jak odróżnić dobro od zła, jakie są punkty odniesienia?  czy posiadamy wrażliwość na zło, co jest w życiu drogowskazem? 2. Życie i jego wartość.  sens życia (sens życia a cel życia; życie harmonijne a życie wartościowe; życie warte przeżycia, modele życia, )  Carpe diem – czy to istotny postulat z perspektywy etycznej? Radość kontra moralność. Co to znaczy dobrze się bawić? Antropologia śmiechu. Współczesne gatunki śmiechu. Znaczenie śmiechu i zabawy dla człowieka jako jednostki i członka grupy społecznej. Moralne ocena radości  czy my mamy rzeczy, czy rzeczy mają nas?  potrzeba realizacji potrzeb wyższych a rozwój moralny.  prawo do życia, prawo do szczęścia.  samotność (bycie samemu a samotność, samotność egzystencjalna, osamotnienie moralne).  cierpienie (czy ma jakąś wartość; religijna a laicka koncepcja cierpienia; przyczyny cierpienia; ważność postulatu minimalizacji cierpień, sentencje o cierpieniu, historia Hioba, poczucie winy jako swoista forma cierpienia, od odpowiedzialności do poczucia winy).  poczucie winy (przewinienie, odpowiedzialność, wina, grzech, zmaza — różnice; wina kryminalna a wina moralna; wina a sumienie).  śmierć bliskiej osoby (śmierć jako fakt, śmierć jako wartość; śmierć i rytuał, śmierć w wierzeniach religijnych; postawy wobec śmierci, kiedy stajemy w obliczu śmierci lub byliśmy świadkami narodowych i światowych tragedii i katastrof, pamięć o tych, którzy odeszli, potrzeba pożegnania się z bliskimi, śmierć jako wartość: śmierć bohaterska, narodowa, związana z wykonywanym zawodem, śmierć samobójcza, zachowania suicydalne, znaczenie wiary w życie pozagrobowe, czy śmierć może nas nie obchodzić?). 3. Ja jako jednostka  tożsamość: ciało, płeć, świadomość (różne aspekty zagadnienia tożsamości: fizyczny, psychiczny, duchowy, wspólnotowy, aksjologiczny), poczucia bycia sobą, moja własna historia –geneza, istota, wartość, elementy składowe mojej tożsamości  indywidualizm (jednostka, osobowość, wyjątkowość, indywidualność-różnice; jednostka a społeczność).  teorie osobowości i czynniki je kształtujące  różnice między ludźmi, wzajemny szacunek  jak żyć w zgodzie z innymi, wśród innych, istota konfliktu moralnego  dążenia do bycia kimś innym, brak zadowolenia z bycia sobą  wartość poznawania samego siebie, rozwijania uzdolnień i predyspozycji; moja przyszłość – moja decyzja oraz odkrywanie moralnie poprawnych możliwości rozwoju osobistego. 4. Relacje z drugim człowiekiem  miłość i przyjaźń (różne rodzaje miłości: miłość jako uczucie między bliskimi sobie osobami, jako więź w obrąbie grupy, miłość jako cnota, ,,miłość bliźniego"; warunki wystarczające i konieczne przyjaźni; lojalność i wierność, życzliwość, troska o drugą osobę, ).  postawy wobec ludzkiej seksualności (postawa rygoryzmu, postawa umiarkowania, postawa permisywizmu; postawy wobec seksu w świetle historii, w świetle norm religijnych i społecznych).  stres. uzależnienia (przyczyny uzależnień i ich formy; narkotyki i przestępczość; narkotyki i „szczęście").  przemoc (dlaczego ludzie używają przemocy; formy przemocy: przemoc domowa, przemoc wobec dzieci).  egoizm — altruizm (postawy moralne; teorie egoizmu etycznego, dobry i zły egoizm; altruizm jako podstawa zachowań moralnych, narcyzm).  znaczenie wolontariatu, udział w akcjach charytatywnych  empatia (współodczuwanie, miłosierdzie, współczucie - charakterystyka i ocena postaw).  odpowiedzialność (przedmiot odpowiedzialności, zakres odpowiedzialności, odpowiedzialność i normy; poczucie odpowiedzialności za innych).  uczestnictwo i dialog (postawa zaangażowania w życie społeczne; konflikty; kompromis dobry i zły; rozmowa—uzasadnianie—przekonywanie—dialog)  kwestia tolerancji i akceptacji, różnice, granice 5. Drogowskazy etyczne Rozmowy na temat następujących wartości z nawiązaniem do konkretnych myśli i idei filozoficznych:  honor, przyzwoitość – znaczenie tych pojęć dawniej i dziś;  doskonałość- czy warto do niej dążyć;  cnota – ewolucja pojęcia i znaczenia;  szczęście – różne ujęcie z punktu filozoficznego, próba stworzenia współczesnej definicji, recepta na szczęście;  obowiązek, sumienie – jak się kształtuje, pojęcie czystego sumienia, czy może być omylne, wyrzuty sumienia, grzech – wina moralna – wina kryminalna, głos sumienia – teorie, „mea culpa” – czy winę da się naprawić, omówienie hipotetycznych sytuacji;  prawdomówność (wartość logiczna, wartość moralna, obmowa, oszczerstwo, plotka, donos) 6. Omówienie wybranych zagadnień filozoficznych  Sokrates – dbajmy o duszę i pamiętajmy, że wiedza jest cnotą.  dialogi sokratejskie, szkoła argumentacji.  Platon – idee oraz koncepcje człowieka i wychowania  Arystoteles – etyka złotego środka  szkoły hellenistyczne i ich sposoby na szczęście  etyka chrześcijańska – Św. Augustyn i Św. Tomasz.  teorie umowy społecznej, czyli co powoduje człowiekiem – rozum czy uczucie?.  etyka Immanuela Kanta  utylitaryzm jako narzędzie miary i wagi przy ocenie wartości. 7. Wolność, równość, sprawiedliwość.  wolność i jej ograniczenia (.złożoność pojęcia ,, wolność"; wolność negatywna, wolność liberalna, wolność pozytywna, wolność w teoriach stoików, wolność w koncepcjach chrześcijańskich, wolność w koncepcjach egzystencjalistów)  wolność jako wartość, niewolnictwo, wolna wola.  tolerancja i fundamentalizm (wartość moralna postawy tolerancyjnej: tolerancja a niewrażliwość moralna, tolerancja aktywna i pasywna, tolerancja dla nietolerancyjnych; istota i zagrożenia fundamentalizmu).  sprawiedliwość dystrybutywna i wyrównująca (sprawiedliwość w odniesieniu do dóbr, zasady sprawiedliwego podziału dóbr; sprawiedliwe traktowanie; sprawiedliwość jako bezstronność; funkcje kary).  solidarność dobra i zła, wartość solidarności, solidarność a lojalność.  dobrobyt (cel dla wszystkich czy tylko dla niektórych; dobrobyt a szczęście; moralna wartość dobrobytu).  praworządność (istota praworządności, jej wartość dla społeczeństw, praworządność a lojalność; racje posłuszeństwa prawu).  nieposłuszeństwo obywatelskie (nieposłuszeństwo prawu, przestępstwo a nieposłuszeństwo obywatelskie; istota, formy, racje nieposłuszeństwa obywatelskiego).  konformizm i nonkonformizm  bunt – dlaczego się buntujemy?; forma i cel buntu.; pozytywny i negatywny wymiar buntu.  charakterystyka społeczności lokalnej, zasady i normy funkcjonujące w społecznościach  cienie i blaski demokracji (demokracja - wady i zalety; wartość moralna demokracji; demokracja a rządy autorytarne; paternalizm).  massmedia – manipulacja w massmediach – jak działa reklama?; wzorce moralne i kulturowe w reklamie; kultura wobec fizyczności – tożsamość z ciałem czy ciało wirtualne?; jak się bronić? 8. Ja w społeczeństwie Poruszane zagadnienia nawiązują do tematów:  co to są role społeczne, przykłady ról społecznych, przykłady postaw  umowa społeczna, czyli jak powstają obowiązki i roszczenia (filozoficzne teorie umowy społecznej jako uzasadnienie obowiązków moralnych i roszczeń)  wzajemne zaufanie (co to jest zaufanie, komu można ufać, osoba godna zaufania, rola zaufania w stosunkach międzyludzkich; symetryczność obowiązków i roszczeń).  etyka zawodowa .  rodzaje i przykłady kodeksów etycznych takich jak: etyka w biznesie, etyka lekarska, etyka nauczyciela, etyka pracowników służb publicznych, etyka użytkowników Internetu, etyka w sklepie.  kodeks etyczny (elementy składowe kodeksu: moralne, prakseologiczne, osobowościowe; funkcje kodeksów etyki zawodowej).  etyka cnót zawodowych (sprawiedliwość, odpowiedzialność, człowieczeństwo, życzliwość).  być patriotą (co znaczy ,,być patriotą"; patriotyzm a nacjonalizm; obowiązki i cnoty patrioty)  być obywatelem (czy być patriotą a być obywatelem to to samo; obowiązki obywatelskie, obywatelskie cnoty).  być kobietą i mężczyzną (pojęcie „płci biologicznej" i ,,płci kulturowej"; czy odmienność ról kobiety i mężczyzny ma charakter naturalny czy kulturowy). czy kobiety mogą nosić spodnie a mężczyźni spódniczki, co świadczy o kobiecości i męskości. trzecia płeć, poczucie bezpłciowości, przykłady konkretnych osób, błąd natury – uwięzienie w ciele. 9. Człowiek i sztuka  początki człowieka i sztuka:  wyznacznik człowieczeństwa czy strata czasu?;  relacja piękna i dobra – problem antyczny i współczesny;  kultura wysoka i popularna;  kultura masowa i miejsce dobra w świecie masowym;  kicz jako sztuka szczęścia  kiedy sztuka budzi mieszane uczucia  wykorzystywanie symboli religijnych w sztuce – kreacja artystyczna czy obraza uczuć religijnych  granice dysponowania własnym ciałem, tatuaż, percing  tradycje różnych kultur związane z ozdabianiem i deformowaniem ciała versus moda współczesna  telewizyjne reality show, na granicy intymności 10. Ekologia i wpływ człowieka na środowisko  ekologia – czym jest  człowiek i natura – człowiek-zwierze czy człowiek-władca natury?; prawa zwierząt, nasza rola w ekosystemie;  problemy ziemi naszymi problemami; czy mamy ocieplenie klimatu?;  czy istnieje coś takiego jak prawa natury, czy im podlegamy?;  czy ochrona środowiska jest powinnością etyczną – ginące gatunki i wielka plama pacyficzna.  gmo - modyfikacje genetyczne i ich aspekt etyczny;  jak człowiek ingeruje w ekosystem; energia: wprowadzenie – czym jest i do czego służy energia; bioenergia – wiatr, słońce; energia jądrowa.  czy mamy obowiązki wobec środowiska naturalnego? co to znaczy? jakiego rodzaju są to obowiązki? czy można w ogóle mieć obowiązki wobec istot, które nie są ludźmi lub wobec przyrody nieożywionej? obowiązek czy troska?  nasze obowiązki wobec przyszłych pokoleń. 11. Zagadnienia związane z medycyną Postęp naukowy w medycynie przynosi wiele problemów etycznych; na czym one polegają? Konflikt jakich wartości wyrażają? Jak oddzielić nieracjonalny strach i przesądy od rzeczywistych problemów moralnych? Gdzie rodzi się zło? Jak go uniknąć? Rozważania na następujące kwestie:  klonowanie,  eutanazja,  aborcja, In vitro  AIDS, epidemie,  kwestia szczepień obowiązkowych i regulacje prawne,  transplantologia i przeszczepy 12. Człowiek wobec nauki  czym jest nauka i jaka jest jej rola w życiu, czy można poznać wszystko?;  jakie są granice poznania;  wynalazki i odkrycia – czy podlegają analizie etycznej (Oppenheimer i problem bomby atomowej)?;  czy nauka służy dobru – problem antycznej triady piękno-prawda-dobro wobec nauki (Platon, Arystoteles i dr House)? 13. Religijne systemy etyczne Zagadnienie będzie obejmowało: religijną tożsamość, autorytety, obowiązki przywódców i wiernych, wzorce osobowe, przyjaźń, intymną sferę życia, znaczenie małżeństwa, relacje w rodzinie, wykształcenie – praca – majątek, czas wolny i jego wykorzystanie. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego? Podziały narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia. Etyka w religiach świata – porównanie wybranych aspektów  Hinduizm  Buddyzm  Judaizm  Chrześcijaństwo  Islam 14. Główne problemy współczesnej etyki Czy da się usprawiedliwić w polityce zasadę „cel uświęca środki" ;jak odróżnić racje od manipulacji? Czym jest dobro wspólne? Różne postacie zła, które rodzi lub z którymi walczy współczesny świat:  dyskryminacja i opresja, feminizm, równouprawnienie,  terror i terroryzm  rytualny ubój zwierząt  tortury  głód na świecie  praca zarobkowa dzieci  praca niewolnicza  kara śmierci. 15. Postawy alternatywne Czy ateista może obchodzić święta Bożego Narodzenia i Wielkanoc?, Boże Narodzenie, czy może to być smutny czas?, Etyczny wymiar świąt – wyjątkowe traktowanie bliskich i potrzebujących, czy karp jest niezbędny na stole wigilijnym? Czy osoba innej wiary może uczestniczyć w uroczystościach kościelnych? Jak należy się zachowywać w świątyniach? IV. Standarty osiągnięć: Problemy omawiane w czasie zajęć etyki wymagają od uczniów wiedzy, ale przede wszystkim zdolności do refleksji, umiejętności formowania wniosków i popierających ich argumentów. Ważna jest odwaga w podejmowaniu dyskusji i wyrażaniu swojego stanowiska. Uczeń powinien również umieć odróżnić postawy niemoralne, nieetyczne w danym kręgu kulturowym. Najłatwiej jest ocenić wiedzę na przykład z zakresu historii jakiegoś zagadnienia, biografii filozofa, rozumienia pojęcia etycznego lub filozoficznego czy ukazanie rozwiązań etycznych funkcjonujących w danym kręgu kulturowym lub wyznaniu religijnym. Ocena z etyki powinna być sumą wszystkich tych wskaźników, dlatego też lekcje etyki powinny być tak skonstruowane, aby uczeń miał możliwość wypracować jak najwyższą ocenę pracy. Konieczne jest zatem to, aby wybierać właściwe zagadnienia, materiały do zajęć, stosować takie metody pedagogiczne i stworzyć atmosferę taką w klasie, aby osiągnąć założone przez nauczyciela cele. Uważam, że w pracy z dziećmi i młodzieżą należy i warto sięgać do doświadczeń uczniów nabytych przy okazji ewentualnego uczestnictwa w akcjach społecznych, a także do ich wiedzy pozyskanej na zajęciach języka polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie lub podczas godzin wychowawczych, zajęć wychowania do życia w rodzinie lub wiedzy zdobytej z przeczytanych lektur lub książek. W czasie pracy na lekcji można wykorzystywać elementy metody pracy zwaną: filozoficzne dociekania z dziećmi i młodzieżą. (zał. 3), a także dyskusję filozoficzną. Najmniej polecaną metodą pracy na lekcji jest wykład. Pracując z dziećmi w danym zespole należy wziąć pod uwagę różne tempo pracy uczniów oraz możliwości intelektualne. Nauczyciel zobligowany jest do zindywidualizowania pracy na lekcji, co jest uzależnione od potrzeb i możliwości uczniów i może mieć różny charakter. Uczniowie chętni mogą proponować tematy zajęć pod postacią na przykład pytań dotyczących nurtujących ich problemów, tekstów lub innych materiałów (referaty, prezentacje multimedialne, warsztaty) stymulujących do dyskusji nad daną kwestią. Uczniom mniej aktywnym należy proponować zadania o niższym stopniu trudności np. zadania wyboru lub odtwórcze. Nie zaleca się, aby z etyki zadawać prace domowe wymagające zaangażowania po lekcjach. Etyka powinna kojarzyć się z czymś przyjemnym. Zadania należy realizować w czasie jednostki lekcyjnej. Lekcje etyki powinny uwzględniać: o różne formy animacji zajęć (zabawy, zgadywanki, rysowanie portretów, komiksów, światów wyobrażonych, quizy), o różne formy dyskusji (,,przy okrągłym stole”, w kręgu etc.), burza mózgów, ćwiczenia decyzyjne o scenki, ,,przemówienia”, widowiska, mowy ,,obrończe” i ,,prokuratorskie”, dramy, improwizacje o zabawy imaginacyjne (w bezludną wyspę, gdzie trzeba ustanowić normy zachowania się i wzajemnej kooperacji, gry RPG etc.), o gra Dixit, gra w kości Story Cube o prace i zadania do wykonania w parach lub w grupach (bardzo ważne, by nauczyciel był obserwatorem i animatorem zajęć, by miał je ,,pod kontrolą” , ale by nie prowadził wykładów; ważna z tego punktu widzenia jest przestrzenna organizacja klasy), o ćwiczenia kreatywne, takie jak: pisanie krótkich tekstów o charakterze opowiadań, białych wierszy, czy poezji konkretnej o prezentacje multimedialne o czytanie fragmentów mitologii greckiej i innych, bajek filozoficznych o lektury z literatury pięknej o czytanie krótkich fragmentów lektur z literatury filozoficznej o czytanie fragmentów Biblii, o wykorzystywanie materiałów będących aktualnym przedmiotem nauczania na innych lekcjach (lektury z języka polskiego, historyczne postacie i zdarzenia, zagadnienia poruszane na godzinach wychowawczych, na lekcjach historii i społeczeństwa, jak również na lekcjach poświęconych wychowaniu do życia w rodzinie). Do wykorzystania nauczyciel powinien mieć także trafne pytania, interesujące przykłady lub problemy, które potrafią zaintrygować uczniów, stać się impulsem do dyskusji, które pomogą ,,otworzyć się” dzieciom. Pytania takie powinny posiadać swą wartość teoretyczną, ale zarazem powinny być też istotne z osobistego punktu widzenia. Uczeń ma mieć możliwość propozycji swoich tematów do dyskusji. Propozycja pozostałych metod pracy dla uczniów klas starszych: • Metoda przypadków - uczeń ma możliwość zapoznani się z danym problemem, dowiaduje się potrzebnych informacji z krótkiego tekstu (przy okazji poznając nowe treści), a następnie, na jego podstawie oraz wiedzy ogólnej, uczniowie wraz z nauczycielem usiłują odpowiednio zdefiniować problem i sformułować wniosek. • Metoda sytuacyjna – polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przykładowego przypadku tak skonstruowanego, żeby był on typowy dla dużej klasy zdarzeń. Uczniom przedstawia się sytuację wymagającą podjęcia decyzji, doprowadza się ich do zaproponowania kilku rozmaitych projektów decyzji i omawia się konsekwencje każdej z nich. • Metoda inscenizacji –metoda z rodzaju gier symulacyjnych. Jednym z jej wariantów jest inscenizacja sądu. Należy jednak pamiętać o kilku zasadach: należy wystrzegać się utożsamiania któregokolwiek z uczniów z „oskarżanym”, a także przedstawić problem do rozstrzygnięcia nie tylko konkretnych sytuacji, ale też pojęć abstrakcyjnych, które w trakcie pracy tą metodą mogą być wówczas „oświetlone” z różnych stron i w sposób zrozumiały przyswojone przez uczniów (szczególnie jeśli są to terminy aksjologicznie niejednoznaczne). • Metoda dyskusji – nauczyciel powinien tu pełnić rolę moderatora dyskusji, służąc jako głos doradczy, a unikając sformułowań jednoznacznych, definiujących i zamykających dyskusję czy też podważających drogę poszukiwań uczniów. W starszych klasach szkoły podstawowej stosuje się częściej formę swobodnej dyskusji i charakterze otwartym. Można również w miarę możliwości zaprosić specjalnego gościa, specjalisty w danej dziedzinie (etyka, filozofa, naukowca, lekarza, prawnika, terapeuty uzależnień itp.).Warunkiem koniecznym jest wówczas bardzo staranne przygotowanie uczniów do tematu, monitorowanie ich samodzielnej pracy nad uprzednim sformułowaniem głosu w dyskusji oraz pytań. • Burza mózgów –należy pamiętać, aby zakres w czasie trwania lekcji był ograniczony służył bardziej stworzeniu pewnych ram dla przyszłej dyskusji, a nie stawał się kluczowym elementem lekcji, ponieważ w tej formie pracy niezwykle trudno o kontrolę nad adekwatnością wypowiedzi, doborem argumentów i sformułowaniem wniosków. Tej metodzie często towarzyszy sporządzanie „mapy pojęć” (duży karton, plansza z przylepionymi „ruchomymi” karteczkami itp.), którą można potem wykorzystywać i odwoływać się jako do pomocy dydaktycznej przy realizacji całego cyklu tematycznego np. dotyczącego praw człowieka, kwestii szczęścia, wolności albo relacji społecznych człowieka. • Drzewo decyzyjne – metoda pomocna szczególnie w przypadku trudności uczniów z utrzymaniem odpowiednich zasad dyskusji czy pozostawania w obrębie jednego tematu. Należy jednak pamiętać, że metoda ta powinna być wsparciem praktycznym, szablonem, który pomoże uczniowi w analizie problemu na poziomie dyskusji bądź pracy pisemnej. Sama zaś ta metoda nie może być w sposób zadowalający wyczerpująca, ponieważ ukierunkowana jest na ograniczenie, przez co może zdominować zupełnie otwartość ucznia na inną argumentację. Materiały, pozycje książkowe do wykorzystania na lekcjach etyki 1. Seria książeczek Dzieci filozofują, Oscar Brenifier: Dobro i zło, co to takiego?, Uczucia, co to takiego?, Życie, co to takiego?, Ja, co to takiego?, Piękno i sztuka, co to takiego? 2. Michael F. Patton i Kevin Cannon, Komiksowe wprowadzenie do filozofii 3. Filozof bez brody, czyli jak polubić myślenie, Marie-Luise Raters 4. „Bajki filozoficzne”: Opowieści mędrca Sofosa, Jak żyć razem?, Jak żyć razem?, Świat mitologii, Piquemal Michel, Muchomor 5. Filozofowie do dzieci, Sophie Boizard, wyd. Muchomor 6. Czy mogę pogłaskać psa?, E. Zubrzycka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 7. Jak pomyślę, tak zrobię, E. Zubrzycka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 8. Sekrety Michała, E. Zubrzycka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 9. Po co się złościć?, E. Zubrzycka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 10. Dobre i złe przyjaźnie, E. Zubrzycka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 11. Powiedz komuś!, Agnieszka Żelewska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 12. „Szczęście według Niny”, Oscar Brenifier, Iris de Moüy, WYD. Czarna Owca 13. „Prawda według Niny”, Oscar Brenifier, Iris de Moüy, WYD. Czarna Owca 14. „Lekcja filozofii. Od Sokratesa do Heideggera”, Ł. Henel, wyd. Espe 15. Bromba i filozofia, Maciej Wojtyszko, Wyd.: Czarna Owca 16. Komiksowe wprowadzenie do filozofii, M. Patton, K. Cannon, wyd. PAX 17. „ O Królewnie, która chciała jeździć koparką” Janusz Wilczyński 18. „Dlaczego sztuka jest pełna golasów”, S. Hodge, Wydanie: Warszawa, 1, 2017 19. „Sen Alicji, czyli jak działa mózg” J. Vetulani, M. Mazurek, M. Wierzchowski, Mando 20. „Wartości w życiu społecznym. Jak uczyć dzieci szacunku, tolerancji i wytrwałości” E. Pujol, Jedność dla dzieci 21. „Co ty mówisz? Czyli magia słów, czyli retoryka dla dzieci”, A. Załazińska, M. Rusinek, wyd. Literatura 22. „ Zemsta Ateny”, M. Bacchini, E. Di Marco, wyd. WAM 23. „Uczta Platona”, M. Bacchini, E. Di Marco, wyd. WAM 24. „Platon w krainie paradoksów”, M. Bacchini, E. Di Marco, wyd. WAM 25. „Wyspa królestwa Atlantydy”, M. Bacchini, E. Di Marco, wyd. WAM 26. „Tajemnicza jaskinia”, M. Bacchini, E. Di Marco, wyd. WAM 27. „Najmądrzejszy człowiek świata”, E. Di Marco, wyd. WAM 28. „ Mała historia filozofii”, A. Maciak, wyd. Books 29. „ Z dzieckiem w świat wartości”, I. Koźmińska, E. Olszewskaa, wyd. Świat książki 30. „Zwierzokracja”, O. Wodldańska – Płocińska, wyd. Papilon 31. „Buziaki, całusy, pocałunki”, C. Bodstrom, wyd. Czarna owieczka 32. „Dlatego nie jemy zwierząt”, R. Roth, wyd,. Cień kształtu 33. „Złość i smok Lubomił”, W. Kołyszko, J. Tomaszewska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 34. „Strach i pogromca potworów”, W. Kołyszko, J. Tomaszewska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 35. „Smutek i zaklęte miasto”, W. Kołyszko, J. Tomaszewska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 36. „Wstyd i latający śpiwór”, W. Kołyszko, J. Tomaszewska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 37. „Radość i wyspa Hop- Siup’, W. Kołyszko, J. Tomaszewska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 38. Zazdrość i wyścigi żółwi”, W. Kołyszko, J. Tomaszewska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 39. „Garść radości, szczypta złości”, W. Kołyszko, J. Tomaszewska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 40. „ Po co się złościć?”, E. Zubrzycka, GWP, 41. „Jak zrobię tak pomyślę”, E. Zubrzycka, GWP 42. „Alkohol i jego tajemnice”, E. Zubrzycka, GWP 43. „Miłość czy chciwość”, E. Zubrzycka, GWP 44. „Dręczyciel w klasie”, E. Zubrzycka, GWP 45. „Nie lubię łaskotek”, M. Aboff, GWP 46. „Historyjki o historii, czyli bohaterskie czyny naszych dziadków”, J. Ciechanowski, Grupa Wydawnicza Bookmark 47. „Śmierdzący ser. Jak bronić się przed przemocą w szkole, E. Zubrzycka, GWP 48. „Przybornik etyka. Kompedium metod i pojęć etycznych”, J. Baggini, P. Fosl, Instytu Wydawniczy PAX, 49. „Etyka dla myślących”, M. Środa, Wydawnictwo Czarna Owca 50. „Etyka dla żółtodziobów”, D. Ingram, J. Parks, Dom Wydawniczy Rebis V. Przedmiotowy system oceniania z podziałem na bloki Etyka to dział filozofii, który nie daje jasnych i jednoznacznych odpowiedzi na stawiane pytania czy omawiane problemy. Z Ew względu na to, że ukazuje często wiele podejść do tematu narzędzia kontroli i oceny nie mogą być standardowe jak w przypadku matematyki, języka polskiego czy fizyki. Oprócz posiadanej wiedzy, od ucznia oczekuje się przede wszystkim samodzielnego myślenia i umiejętności wypowiedzi popartej argumentami. Zdecydowanie na ocenę z etyki powinna składać się nie tylko poziom opanowania pojęć filozoficznych i etycznych. W skład oceny należy zaliczyć właśnie aktywność ucznia, jego zdolność do prezentowania własnych przekonań, być może nawet zainteresowanie inicjatywami społecznymi w szkole lub poza nią (np. wolontariat, udział w akcjach miejskich, teatr, pomoc osobom starszym itp.). Od ucznia oczekiwać się powinno znajomości podstawowych faktów i pojęć, wyjaśnianych językiem ucznia, a nie słów cytowanych z encyklopedii lub słowników. Znajomość zagadnień teoretycznych można kontrolować jedynie za pomocą skojarzeń lub haseł. Uczeń w ciągu roku szkolnego prowadzi zeszyt szkolny oraz uzupełnia kuferek etyczny nowymi pojęciami i nazwami. Poniżej przedstawiam kryteria poszczególnych ocen ze względu na bloki, w grupach których będą odbywać się zajęcia. Oczywiście idealnie byłoby, gdyby lekcje etyki mogły być prowadzone dla uczniów poszczególnych oddziałów w tym samym wieku. W klasach IV-VI ocenie podlega: ● aktywne uczestniczenie w lekcji, ● wypowiedzi ustne, ● wypowiedzi pisemne, ● przygotowanie materiałów do lekcji, ● przygotowanie argumentów do dyskusji, ● prowadzenie zeszytu, ● prace domowe, ● sprawdziany, ● prezentacje, ● prace dodatkowe. Wymagania na ocenę: ● celującą – samodzielne przygotowanie prezentacji/projektu, wzorowe prowadzenie zeszytu, aktywny udział we wszystkich lekcjach, posługiwanie się ze zrozumieniem elementarnymi pojęciami z zakresu etyki, systematyczne przygotowanie do lekcji, podejmowanie zadań dodatkowych, samodzielne inicjowanie pewnych działań, jak na przykład zaproponowanie i opracowanie tematu związanego z omawianym zagadnieniem, lecz zdecydowanie w stopniu wykraczającym poza standard i program obowiązkowy, ● bardzo dobrą – systematyczne przygotowanie do lekcji, czynny udział w zajęciach/dyskusjach, posługiwanie się ze zrozumieniem elementarnymi pojęciami z zakresu etyki/filozofii, wzorowe prowadzenie zeszytu, odrobione prace domowe, ● dobrą – systematyczne przygotowanie do lekcji, częsty udział w dyskusjach, rozumienie elementarnych pojęć z zakresu etyki/filozofii, dobrze prowadzony zeszyt, odrobione prace domowe, ● dostateczną – rozumienie omawianych zagadnień, sporadyczny udział w dyskusjach, prowadzenie zeszytu, ● dopuszczającą – bierny udział w lekcjach, prowadzenie zeszytu, ● niedostateczną – niespełnienie powyższych warunków. Poza powyższymi ocenami stosowane są również „plusy”, głównie za aktywność na lekcji i niektóre prace domowe, oraz „minusy” za nieprzygotowanie do lekcji, brak pracy domowej lub niepodjęcie działań obowiązkowych poleconych przez nauczyciela (trzy „plusy” stanowią ocenę bardzo dobrą, zaś trzy „minusy” - ocenę niedostateczną). Jak poprawić ocenę semestralną/roczną? Uczeń musi uzupełnić zaległe prace, zaliczyć sprawdziany lub poprosić o wyznaczenie prac dodatkowych i odrobić je w terminie ustalonym przez nauczyciela. W klasach VII I VIII ocenie podlega: ● aktywność na lekcji, ● prace domowe, ● sposoby argumentacji, poprawne formułowanie wniosków, ● umiejętność dyskusji, ● prace pisemne w formie prac klasowych - rozprawki na zadany temat, przy czym oceniana jest tu w największym stopniu poprawność formalna pracy i dobór argumentów, ● umiejętność krytycznej analizy tekstów. Całościowo oceniane są prace domowe, wypowiedzi pisemne, aktywność na lekcji nagradzana jest ocenami cząstkowymi: „plusami” (trzy „plusy” stanowią piątkę). Brak realizacji i nie wywiązywanie się z obowiązków oceniane jest „minusami” (trzy „minusy” – ocena niedostateczna). Na lekcji przewidziane są sprawdziany w formie prac pisemnych (rozprawka) bądź testów, jeśli materiał zrealizowany przez nauczyciela umożliwia sporządzenie spójnego treściowo sprawdzianu. Uczeń jest zobowiązany do prowadzenia zeszytu, w którym uzupełnia notatki za czas swojej nieobecności. Nauczyciel oddaje sprawdzone prace pisemne w terminie dwóch tygodni. Formy oceniania uczniów: ocena szkolna w skali 1-6, ● „plusy” za aktywność (trzy „plusy” to piątka). Wymagania na ocenę: ● celującą – poszerzona znajomość tematów przewidzianych w programie, dobre panowanie umiejętności dyskutowania, argumentacji i analizy, indywidualne zainteresowania, umiejętność formułowania własnych ocen i uzasadniania wniosków, aktywność na lekcji, pogłębiona i poprawna analiza problemów formułowanych w pracach pisemnych, ● bardzo dobrą – dobra znajomość tematów przewidzianych w programie, dobre opanowanie umiejętności dyskutowania, argumentacji i analizy, umiejętność formułowania własnych ocen i uzasadniania wniosków, aktywność na lekcji, poprawna analiza problemów formułowanych w pracach pisemnych, ● dobrą – znajomość tematów przewidzianych w programie, opanowanie umiejętności dyskutowania, często odpowiednia argumentacja i analiza, umiejętność formułowania własnych ocen i w miarę precyzyjnego uzasadniania wniosków, aktywność na lekcji, poprawność strukturalna w pracach pisemnych, ● dostateczną – pobieżna znajomość tematów przewidzianych w programie, opanowanie umiejętności dyskutowania, choć często bez właściwej argumentacji i analizy, poprawność strukturalna w pracach pisemnych, choć bez właściwej argumentacji i analizy, ● dopuszczającą – znajomość najważniejszych zagadnień etycznych, podstawowa umiejętność dyskusji, ● niedostateczną – brak spełniania powyższych wymagań. Jak poprawić ocenę semestralną/roczną? Uczeń musi uzupełnić zaległe prace, zaliczyć sprawdziany lub poprosić o wyznaczenie prac dodatkowych i odrobić je w terminie ustalonym przez nauczyciela. Aby poprawić ocenę, uczeń musi uzupełnić zaległe prace, zaliczyć sprawdziany lub poprosić o wyznaczenie prac dodatkowych i odrobić je w terminie ustalonym przez nauczyciela. Przewidywane osiągnięcia uczniów ● Wrażliwość na kwestie moralne i etyczne. ● Rozumienie znaczenia wartości w życiu, odróżnianie wartości uniwersalnych od wartości innych niż etyczne. ● Gotowość do budowania własnego systemu wartości na fundamencie wiedzy uzyskanej na lekcjach etyki. ● Gotowość do chronienia wartości poprzez aktywne życie, włączanie się w różne działania, jak też inicjowanie własnych na rzecz np. środowiska, obrony słabych i pokrzywdzonych. ● Gotowość do aktywnego przeciwstawiania się wszelkim przejawom zła, takim jak niesprawiedliwość, dyskryminacja itp. ● Rozumienie pojęć z zakresu etyki i prawidłowe posługiwanie się nimi. ● Umiejętność podejmowania właściwych decyzji w oparciu o posiadaną wiedzę, wyniesioną z lekcji etyki oraz nie unikanie odpowiedzialności za swoje decyzje, czyny i ich następstwa. ● Otwartość, dociekliwość, ciekawość świata przy zachowaniu stanowiska zdroworozsądkowego, zagwarantowanego uważną percepcją oraz logicznym, krytycznym myśleniem, a także samodzielnością w tworzeniu sądów i opinii. ● Rozumienie wartości i wyjątkowości własnej kultury, przy poszanowaniu dla innych kultur, religii czy światopoglądów. ● Rozumienie konieczności nieustannego doskonalenia się etycznego, moralnego, pracy nad samodyscypliną i ogólnym rozwojem. VI. Uwagi o realizacji programu: Przedstawione powyżej grupy problemów stanowią bazę dla omówienia bogatej palety zagadnień etycznych. Zagadnienia te podzielone zostały na poszczególne działy i uszczegółowione jako tematy jednostek, czy bloków lekcyjnych. Ma ona charakter propozycji tematów dla lekcji etyki w wymiarze 2 godzin zajęć w tygodniu i może zostać uzupełniona innymi tematami, w szczególności proponowanymi przez uczniów, projekcjami i omówieniami filmów dotyczących kontrowersji moralnych różnego rodzaju, referatami, czy spotkaniami z zaproszonymi gośćmi itd. Jeżeli wymiar zajęć ogranicza się do 1 godziny w tygodniu, wówczas należy dokonać wyboru poszczególnych tematów przy zachowaniu ilości i tematyki działów, które wprawdzie mogą zostać omówione w dowolnej kolejności, jednak nie powinny być pomijane zupełnie, ponieważ korelują z podstawą programową. Inna rzecz, że kolejność zaproponowana poniżej uwzględnia rozwój emocjonalny uczniów i wydaje się optymalna. W czasie realizacji programu należy zwrócić uwagę na to, że nauczyciel w zależności od potrzeb i możliwości może zrezygnować z jednych treści na rzecz innych. Czasem nauczyciel może pozwolić uczniom na ich pomysły, myśli i wypowiedzi. Lekcje etyki to nie tylko przekazywanie wiedzy, ale także kształtowanie poglądów i umiejętności wypowiadania się. Nauczyciel musi unikać formułowania wniosków w sposób dogmatyczny, nie podlegający dyskusji (chyba, że dotyczy to rzeczy najdonioślejszych jak np. ochrona prawa do życia). Pomoże to w tym, uczniowie mogli mieć własne przemyślenia i mogli sami poszukać rozwiązania, a nie otrzymać gotowe odpowiedzi. W czasie zajęć nauczyciel może w tym celu wykorzystać metodę filozoficzna zwaną dociekaniami filozoficznymi. Uczniowie mają prawo poruszyć tematy im bliskie i ich interesujące. Nauczyciel winien być elastyczny. Powinien być gotowy na podejmowanie tematów aktualnych na rzecz tematów umieszczonych w programie. Do niektórych tematów należałoby wracać co rok. Otrzymuje się wtedy informacje na temat tego czy rośnie ich zrozumienie i jak wzbogaca się zasób wiedzy, doświadczeń, zwłaszcza zaś pojęć i argumentów przedstawianych przez uczniów. Uczeń powinien odróżnić tematy etyczne od tematów pozamoralnych. Bardzo ważne przy realizacji programu, ważniejsze niż podręczniki dla uczniów, są pomoce metodyczne dla nauczycieli. Nauczyciel w swojej pracy dydaktycznej powinien mieć możliwość korzystania z publikacji (np. zeszytów metodycznych pisanych z myślą o różnych lekcjach, dotyczących odmiennych bloków tematycznych, odmiennych problemów, systemów etycznych etc.). W jego pracy użyteczne byłyby również antologie tekstów filozoficznych i etycznych, dostosowane tematycznie i poziomem trudności dla uczniów. Nauczyciel powinien wzbogacić swoją bazę o filmy fabularne, filmy dokumentalne, poruszające wybrane tematy i problemy etyczne. VII Załączniki Załącznik nr 1 Baza tematów do realizowania w klasach IV-VI Klasa IV 1. Lekcja organizacyjna 2. Co to jest etyka? 3. Etyczny kodeks drogowy 4. Dociekania filozoficzne – pytania do dyni 5. Ja w szkole 6. Czy potrzebne nam są normy, zasady i prawo? 7. Tworzymy regulamin. 8. Prawa i obowiązki ucznia. 9. Konstytucja uczniowska – co można, a czego nie można w naszej szkole – uzasadnienie wybranych praw i obowiązków obowiązki w naszej szkole. 10. Poznajemy swój styl uczenia się 11. Czy odrabianie lekcji ma sens? 12. Moje sukcesy małe i duże. 13. Moje niepowodzenia szkolne 14. Kultura osobista w życiu szkolnym 15. Co po lekcjach? -Racjonalne spędzanie czasu. 16. Worek pomysłów – jak spędzać wolny czas 17. Zagrożenia płynące z różnych form spędzania czasu wolnego. 18. Opowieść wigilijna 19. Co niosą ze sobą Święta Bożego Narodzenia 20. Boże Narodzenie a inne religie świata. 21. Charakterystyka Scrooga 22. O rodzinę trzeba dbać nie tylko w święta 23. Być kochanym i kochać – ważniejsze od tego, by posiadać... 24. Portret mojej rodziny. 25. Funkcje rodziny 26. Obowiązki i prawa członków rodziny. 27. Rodzaje rodzin. 28. Dom dziecka, wioski dziecięce. 29. Moje wady i zalety 30. Sen Alicji, czyli jak działa mózg 31. Poznajemy własne uczucia. Jak radzić sobie z uczuciami. 32. Uczucia a emocje 33. Złość i smok Lubomił 34. Strach i pogromca potworów 35. Smutek i zaklęte miasto 36. Wstyd i latający śpiwór 37. Radość i wyspa Hop- Siup 38. Zazdrość i wyścig żółwi 39. Garść radości, szczypta złości – podsumowanie 40. Historyjki o historii, czyli bohaterskie czyny naszych dziadków. 41. Świat wartości 42. Szanuj bliźniego, jak siebie samego 43. Czy łatwo być uczciwym człowiekiem? 44. Odpowiedzialność to wyzwanie. 45. Jak sprawiedliwie podzielić czekoladę 46. Odwaga ratuje życie 47. I ty możesz zostać bohaterem – emisja filmu 48. Wytrwałość wbrew wszelkim przeciwnościom 49. I ty możesz zostać superbohaterem 50. Zwykły bohater – historia Tomka 51. „W sporcie i w życiu – gramy fair” – inspiracja 52. Gdzie podejmowane są decyzje? 53. Poznajemy ludzi wielkiego serca. 54. Zwierzokracja 55. Tak się wszystko zaczęło – demokracja. 56. Pan Patyczak – nie wolno się poddawać 57. Pan Patyczak się żeni - film Klasa V 1. Pokojowość, czyli jak rozwiązywać konflikty 2. Sprawiedliwość i prawo 3. Szczęście, optymizm i humor 4. Trudne słowo- solidarność 5. Ale ten obraz jest piękny 6. Być mądrym jak filozof 7. Wszyscy mają mieć prawo – prawa człowieka 8. Godność i szacunek dla każdego z nas 9. Łamanie praw człowieka 10. Walka o prawa człowieka 11. Organizacje walczące o prawa człowieka 12. Mała książka o rasizmie 13. Dzieci Afryki 14. Wybrane tematy z projektu Psubraty 15. Mur 16. Czym zwierzęta różnią się od ludzi? 17. A co ty możesz zrobić dla zwierząt? 18. Babe – świnka z klasą, emisja filmu 19. Zwierzę jako prezent 20. Miejsca, których zwierzęta wolałyby nie znać 21. Sklep zoologiczny 22. Uwolnić słonia lub idealne zoo 23. Niezwykła przygody małej pandy – emisja filmu 24. Cyrk jest śmieszny – nie dla zwierząt 25. Jajko 26. Dzień ryby, czyli daj karpiowy święty spokój 27. Fascynujące zwierzęta. 28. Dlaczego wegetarianizm? 29. Dlaczego nie jemy zwierząt? 30. Jedzeniowe dylematy na talerzu 31. Co to jest empatia? 32. Zasady savoi vivre 33. Co by było, gdyby – mit o Prometeuszu. 34. Jak rozpoznać wśród nas Prometeusza? 35. Autorytet czy idol? Jak nazwiesz osobę, która ci imponuje? 36. Rola autorytetów w naszym życiu. 37. Aby młodość była wzrastaniem 38. Zdrowy styl odżywiania. 39. Wiem, co jem – batony 40. Kiedy w brzuchu pusto – problem niedożywienia. 41. Co to jest uzależnienie? 42. Dziękuję, nie palę. 43. Dziękuję, nie pije 44. Dziękuję, nie biorę. 45. Ciemna strona komputera. 46. Jak asertywnie odmówić? 47. Różne oblicza przemocy. 48. Jak reagować na przemoc? 49. Nie kupuj kota w worku, czyli jak nie dać się reklamie. 50. Zareklamuj wybraną wartość 51. Niepełnosprawność 52. Problemy osób niepełnosprawnych 53. Stereotypy wobec osób niepełnosprawnych 54. Postawy wobec ludzi niepełnosprawnych 55. Savoir vivre wobec osób niepełnosprawnych 56. Pies przewodnik 57. Mój biegun- emisja filmu 58. Kuferek etyczny – prezentacja Klasa VI 1. Czym jest religia? 2. Religie chrześcijańskie 3. Religia i etyka buddyzmu 4. Religia i etyka islamu 5. Religia i etyka judaizmu 6. Religia i etyka hinduizmu 7. Porównanie religii świata. 8. Ateizm – co to takiego? 9. Co to jest filozofia? Początki filozofii. 10. Zadajemy pytania filozoficzne. 11. Pytania do kalafiora 12. „Mały książę” – emisja filmu lub wspólne czytanie książki 3 lekcje 13. Czy słusznie „Mały książę nazywany jest baśnią filozoficzną? 14. Kłapouchy oraz Piżmowiec – wielcy filozofowie 15. Platon w krainie paradosków. 16. Uczta Platona. 17. Najmądrzejszy chłopiec świata 18. Mała historia filozofii: Heraklit,Sokrates, Platon, Arystoteles, Diogenes, Zenon z Kition, Epikur, św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu, Kartezjusz, Spinoza Rousseau, Kant, Hegel, Darwin, Schopenhauer, Nietzsche, Bergson, Sartre, Kołakowski 19. Rola i znaczenie kultury w życiu codziennym. 20. Co to jest moda? 21. Lustereczko powiedz przecie. O narcyzmie. 22. Czym jest miłość? Różne rodzaje miłości. 23. Czym jest przyjaźń? Jak być przyjacielem? 24. Różne sytuacje rodzinne - więzi między rodzicami i dziećmi 25. Co to znaczy być zakochanym? 26. Miłość między człowiekiem a zwierzęciem. 27. „Duma: podróż do domu”- emisja filmu 28. Dzwonek na wieczny sen. Rozmowy o śmierci. 29. Co to jest cierpienie? 30. Koniec świata. 31. Przygotowanie gazetki ściennej o końcu świata. 32. Co to jest nieskończoność? 33. Czy wyobraźnia ma granice? 34. Emisja filmu: „Gdzie mieszkają dzikie stwory” ok. 3 godz 35. Rzeczy widzialne i niewidzialne. 36. O poznawaniu, czyli docieranie do wnętrza. 37. Teoria i praktyka. 38. Rzeczy ważne w życiu. 39. Mieć czy być? 40. Konsekwencje naszych zachowań 41. "Pozostać sobą - wartości, które cenimy" 42. Moje miejsce w świecie. 43. Drogi poznawania siebie. 44. W jaki sposób poznajemy innych? 45. Jak widzą mnie inni – lustro. (dociekania filozoficzne) 46. Pragnienia i potrzeby. 47. Tajemnice i sekrety. 48. Czy przyszłość zależy ode mnie? 49. Co to jest przeznaczenie i los? Czy człowiek jest kowalem swojego losu? 50. Moje plany na przyszłość 51. Czy warto być prawdomównym? 52. Wyspa kłamstw. 53. Emisja filmu: "Było sobie kłamstwo" 54. Kuferek etyczny - prezentacja Załącznik nr 2 Baza tematów do realizacji w klasach VII-VIII 1. Etyka – czym jest? 2. Normy obyczajowe, prawne, moralne 3. Podstawowe kategorie etyczne 4. Typologia moralności 5. Wzorce moralne z perspektywy historycznej 6. Skąd w dzisiejszym świecie czerpać wzorce moralne? 7. Życie młodego człowieka w świecie bez wzorców 8. Mój autoportret. 9. Pojęcie tożsamości. 10. Kim jestem? 11. Wartości – czym są? 12. Kult młodości 13. Życie – czym jest? 14. Szkoła życia – rozważania po filmie 15. Sens życia. 16. Moje cele i dążenia życiowe. 17. Sens bajki La Fontaine’a. 18. Dekalog X” projekcja filmu i rozmowy o filmie. 19. Natura i godność człowieka. 20. Godność osobista 21. Narysuj mi prawa człowieka 22. Prawo do życia, prawo do szczęścia 23. Czy dzieciom należą się specjalne prawa? 24. Prawa dziecka - prezentacje projektów uczniowskich. 25. Ściąganie – słodkie kłamstewko, czy bezczelna nikczemność? 26. Indywidualizm 27. Być innym 28. Samotność 29. Cierpienie 30. Poczucie winy 31. Miłość i przyjaźń. 32. Miłość a seks 33. Cechy istotne i nieistotne – dociekania filozoficzne 34. Tożsamość: ciało, płeć, świadomość. 35. Postawy wobec ludzkiej seksualności. 36. Stres, 37. uzależnienia. 38. Egoizm, altruizm. 39. Kto to jest wolontariusz? 40. Empatia. 41. Odpowiedzialność. 42. Uczestnictwo i dialog. 43. Honor. 44. Kodeks honorowy. 45. Nasz kodeks etyki. 46. Doskonałość. 47. Cnota. 48. Sokratejska idea wiedzy jako cnoty. 49. Cnota dawniej i dziś. 50. Arystoteles i etyka złotego środka. 51. Szczęście. 52. Kraina szczęśliwości. 53. Obowiązek. 54. Obowiązek społeczny. 55. Biblijne koncepcje moralności. 56. Rozum, który szuka wiary – św. Augustyn. 57. Wiara, która szuka rozumu – św. Tomasz. 58. Esej – praca na lekcji. 59. Sumienie. 60. Wolność 61. Wolność i jej ograniczenia 62. 300 mil do nieba- emisja filmu, przykład wolności politycznej 63. Cenzura 64. Wolność słowa a muzyka młodzieżowa 65. Tabu kulturowe 66. Programowanie ludzkiego umysłu 67. Tolerancja 68. Co to znaczy być normalnym? 69. Cudowne dziecko 70. Fundamentalizm 71. Problemy etyczne codzienności - prezentacje projektów uczniowskich 72. Charakterystyka głównych religii świata 73. Etyka chrześcijańska 74. Etyka buddyjska 75. Etyka judaistyczna 76. Etyka hinduistyczna 77. Etyka islamu 78. Konsekwencjonizm 79. Etyka praw 80. Ja i moje otoczenie 81. Kant o obowiązkach człowieka wobec przyrody 82. Obowiązek wobec przyszłych pokoleń 83. Prawa zwierząt 84. Etyczne przesłanki i uwarunkowania praw zwierząt 85. Mięsożerco, nie czuj się winny 86. Wegetarianizm i weganizm 87. Bezdomność zwierząt. Schroniska dla zwierząt 88. Miłość – czym jest. Rodzaje miłości 89. Struktura i dynamika miłości. 90. Przyjaźń 91. Miłość rodzicielska 92. Miłość fizyczna 93. Miłość braterska 94. Miłość agape 95. Emocje a uczucia. 96. Piramida potrzeby według Maslowa. 97. Zakochanie a miłość. 98. Zdrada 99. Nienawiść 100. Miłość obsesyjna 101. Pornografia – definicja i pojęcie. 102. Mity pornografii - jakie znacie mity pornografii? 103. Pornozniewolenie – emisja filmu 104. Aborcja – pojęci, definicja, ujęcie prawne. 105. „Babka” – emisja filmu 106. In vitro .Emisja reportażu 107. Eutanazja 108. Uporczywa terapia 109. „Jack jakiego nie znacie” – emisja filmu 110. Inżynieria genowa. Wady i zalety. 111. Żywność genetycznie modyfikowana: szansa czy zagrożenie. 112. Klonowanie 113. Klonowanie – film 114. Zabawa w Pana Boga – manipulacja genami. 115. Marzenia o DNA 116. Transplantologia 117. Jestem Bogiem- emisja filmu 118. AIDS, epidemie i choroby cywilizacyjne i społeczne. 119. Pojęcie śmierci. 120. Filadelfia – emisja filmu 121. Homoseksualizm – przeciw homofonii 122. Transeksualizm 123. „Transamerica” lub „Normalny”– emisja filmu Załącznik 3 FILOZOFICZNE DOCIEKANIA Z DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ Program dopuszczony do użytku szkolnego DKW – 4014 -28/99 W S T Ę P Proponowany program edukacyjny Filozoficzne dociekania z dziećmi i młodzieżą przeznaczony jest dla szkół podstawowych. W klasach 1-3 szkoły podstawowej będzie miała charakter kształcenia zintegrowanego, a w klasach starszych- kształcenia blokowego. Taka struktura kształcenia umożliwia wprowadzenie filozoficznych dociekań na obu wymienionych etapach edukacji w ramach szkoły podstawowej. Program filozoficznych dociekań może zatem stanowić element programów kształcenia opracowywanych w szkołach. Program filozoficznych dociekań nastawiony jest na wszechstronny osobowy rozwój ucznia; służy rozwijaniu umiejętności samodzielnego, krytycznego i odpowiedzialnego myślenia, otwartości poznawczej, rozwijaniu osobistych zainteresowań oraz wrażliwości społecznej, moralnej i estetycznej, umożliwia integrowanie różnych dziedzin wiedzy i doświadczenia, a także doskonalenie umiejętności związanych z komunikacją i współpracą w grupie. Prowadzenie filozoficznych dociekań z dziećmi i młodzieżą jest metodą kształcenia, w której uprawianie filozofii, rozumiane jako tworzenie i badanie filozoficznych idei w grupie złożonej z uczniów i nauczyciela, staje się nauką myślowej samodzielności, otwartości i wszechstronności. Twórcą idei dociekań filozoficznych z dziećmi i młodzieżą jest prof. Mathew Lipman z The Institute for Advancement of Philosophy for Children (IAPC) w Montclair State University w USA, autor programu edukacyjnego Filozofia dla Dzieci. Prace nad tym programem rozpoczęły się pod koniec lat sześćdziesiątych, potem program rozwijał się i był wprowadzany w szkołach wielu krajów. Program Lipmana wraz z jego rozmaitymi modyfikacjami określa się czasem wspólnym mianem filozofowanie z dziećmi, zachowując nazwę Filozofia dla Dzieci (Philosophy for Children) dla curriculum opracowanego w IAPC, na które składa się metoda filozoficznych dociekań, teksty literackie służące inspirowaniu dyskusji oraz obszerne poradniki dla nauczycieli. W każdym kraju, w którym wprowadza się program filozoficznych dociekań, przygotowywane są materiały dydaktyczne dla uczniów i nauczycieli stanowiące punkt wyjścia do filozoficznego dialogu w klasie. Są one po części przekładami materiałów powstałych w IAPC, po części zaś opracowywane są na nowo zależnie od kontekstów kulturowo-społecznych poszczególnych krajów. Materiały przygotowane dotychczas w języku polskim zostaną opisane poniżej. Opracowywaniem polskiej wersji tego programu, jego popularyzacją oraz przygotowywaniem nauczycieli do wprowadzania w szkołach w latach 1993-1999 r. zajmował się zespół filozofów współpracujących z Fundacją Edukacja dla Demokracji. C E L E P R O G R A M U Główne cele pedagogiczne, które pozwala realizować program filozoficznych dociekań, są realizowane stopniowo podczas nauki w szkole podstawowej i gimnazjum. Cele te wzajemnie się dopełniają, nie mają struktury hierarchicznej i dlatego z założenia są realizowane łącznie. Cele realizowane w ramach proponowanego programu edukacyjnego: • doskonalenie umiejętności myślowo językowych, takich jak rozumiejące czytanie, pisanie twórcze, formułowanie pytań i problemów, posługiwanie się kryteriami, uzasadnianie, wyjaśnianie, klasyfikowanie, badanie założeń, wnioskowanie, definiowanie, posługiwanie się przykładami itp.; • rozwijanie osobistych zainteresowań ucznia i integrowanie wiedzy przedmiotowej z różnych dyscyplin; • rozwijanie u ucznia umiejętności wglądu we własne procesy poznawcze w celu ich doskonalenia i wzbogacania, np. wykrywanie błędów w rozumowaniach i porównywanie różnych stylów myślenia; • zdobywanie umiejętności wydawania samodzielnych i przemyślanych sądów, która rodzi się w wyniku rozwijania wymienionych umiejętności, spotykania się z wielością i różnorodnością przekonań i poglądów na świat, krytyką i uzasadnianiem własnych i cudzych sądów w procesie dialogu we wspólnocie dociekającej; • rozwijanie umiejętności komunikacji, rozumianej jako umiejętność jasnego wypowiadania się, słuchania innych i ustosunkowywania się do ich wypowiedzi; • kształtowanie umiejętności współpracy w grupie, dialogu, tolerancji i otwartości; • łączenie zdolności krytycznego i logicznego myślenia z umiejętnościami wyobrażeniowo-twórczymi; • rozwijanie u ucznia poczucia odpowiedzialności za własną naukę w efekcie uzyskiwania przez niego wglądu w procesy poznawania; • rozwijanie wrażliwości społecznej, moralnej i estetycznej; • rozwijanie narzędzi myślowych umożliwiających uczniom obcowanie z tradycją filozoficzną i jej rozumienie. Istotne jest to, że ten program edukacyjny pozwala realizować wymienione cele przy pomocy metody (filozoficznego dialogu w grupie), która jest dla dzieci i młodzieży atrakcyjna i rozwija potrzebę aktywnego uczestniczenia w zajęciach szkolnych. M E T O D A Filozofowanie z dziećmi i młodzieżą to dialog prowadzony w grupie złożonej z uczniów i nauczyciela, która przekształca się we wspólnotę dociekającą. Punktem wyjścia takiego dialogu są pytania samodzielnie formułowane przez uczniów w oparciu o literaturę piękną, teksty filozoficzne i mądrościowe z różnych kultur, filmy video, prace plastyczne i różnego typu ćwiczenia inspirujące do myślenia. Podczas dyskusji uczeń rozważa pytania i refleksje dotyczące zagadnień filozoficznych, przedstawiane przez siebie i swoich rówieśników. Podstawowy model zajęć obejmuje następujące etapy: • usytuowanie się uczestników zajęć w kręgu; • głośne czytanie tekstu lub oglądanie materiału wizualnego lub wykonanie ćwiczenia; • sformułowanie pytań przez uczniów; • wybór pytania do dyskusji; • dyskusja: próba znalezienia możliwie najbardziej przemyślanej, uzasadnionej i wszechstronnej odpowiedzi na to pytanie, porównywanie jej z innymi odpowiedziami proponowanymi przez uczestników dyskusji, badanie zasadności odmiennych stanowisk i formułowanie argumentów za i przeciw, szukanie ich wzajemnych powiązań i ich związków z innymi filozoficznymi pytaniami, odkrywanie założeń i implikacji pytań oraz odpowiedzi, niekiedy znalezienie czegoś, co łączy odmienne opinie i uzgodnienie wspólnego stanowiska. Jest to schemat lekcji otwartej na wielość możliwych tematów dyskusji. Kierunek dialogu wyznacza grupa jako całość, a nie nauczyciel. Mamy tu do czynienia ze zmianą modelu komunikacji w klasie: sformułowanie i wygłoszenie wypowiedzi nie jest komunikatem skierowanym do nauczyciela, lecz do wszystkich, którzy biorą udział w dociekaniu. Relacje poznawcze decydujące o kształtowaniu się wiedzy i umiejętności przebiegają nie między nauczycielem i poszczególnymi uczniami, lecz między wszystkimi uczestnikami zajęć. Zadaniem nauczyciela nie jest dostarczanie uczniom treści poznawczych, czyli to, co się tradycyjnie określa mianem przekazywania wiedzy, lecz zachęcanie do myślenia, śledzenie procedur myślowych stosowanych podczas dociekania, pomoc w ich stosowaniu oraz ułatwianie procesów komunikacji w grupie. Dialog filozoficzny we wspólnocie dociekającej jest metodą, która pozwala rozwijać filozoficzne myślenie już od pierwszych klas szkoły podstawowej, tj. poczynając od takiego etapu kształcenia, na którym nie jest możliwe tradycyjne zapoznawanie ucznia z dorobkiem historycznym nauki zwanej filozofią, operującej szeregiem abstrakcyjnych, specjalistycznych terminów. Dociekania filozoficzne odbywają się w języku dostępnym uczniom i umożliwiają stopniowe odkrywanie i badanie coraz bardziej złożonych idei i koncepcji filozoficznych dotyczących wielu różnych zagadnień: etycznych, estetycznych, poznawczych, logicznych, społecznych. Samodzielne zadawanie pytań przez uczniów, które stanowi jeden z najważniejszych elementów zajęć polegających na dociekaniu, umożliwia rozwijanie indywidualnych zainteresowań oraz rozważanie idei tworzonych przez uczniów. W miarę rozwoju umiejętności uczniów filozofowanie zmienia się w coraz bardziej wszechstronne dociekanie, w którym coraz większą rolę odgrywa uwzględnianie we własnym myśleniu wypowiedzi innych osób. Uczniowie kształceni metodą filozoficznego dialogu we wspólnocie dociekającej stopniowo doskonalą umiejętności myślowe przygotowujące ich do studiowania historii filozofii, do rozumiejącego czytania tekstów źródłowych, poznawania różnych języków filozoficznych, przekładu różnych ujęć filozoficznych na własne sposoby myślenia. Zatem prowadzenie zajęć z filozoficznych dociekań stanowi z jednej strony przygotowanie do kontynuacji edukacji filozoficznej w liceum, z drugiej strony zaś jest szkołą samodzielnego, twórczego i krytycznego, odpowiedzialnego myślenia, które, niezależnie od dalszego profilu kształcenia ucznia, owocuje w jego życiu indywidualnym i społecznym. Metoda filozoficznych dociekań jest najistotniejszym elementem programu w tym sensie, że cele, jakie stawia sobie program, można realizować posługując się różnymi materiałami, w oparciu, o które uczniowie formułują tematy lekcji filozofowania. Tak więc o doborze treści nauczania w sensie tematów dyskusji decydują w dużej mierze sami uczniowie. Nauczyciel ma na nie wpływ o tyle, że decyduje o doborze materiałów (tekstów, obrazów, filmów, ćwiczeń). Ponadto oprócz pytań stymulujących posłużenie się przez dzieci określonymi aktywnościami myślowymi nauczyciel może formułować pytania treściowe, pozwalające dostrzec nowe aspekty poruszanych problemów. Jest to zatem program w tym sensie nietypowy, że dotychczas w szkołach przeważały programy oparte o wyraźnie sprecyzowane treści nauczania w postaci zestawów tematów. Ten program nastawiony jest na doskonalenie u ucznia umiejętności – omomówionych w celach programu i w części poświęconej ocenianiu – oraz realizację pewnych szerszych, a zarazem bardziej ogólnych celów pedagogicznych, związanych z całościowym, wszechstronnym rozwojem ucznia jako osoby i podmiotu procesu edukacji. Chodzi tu przede wszystkim o ułatwienie uczniowi uzyskiwania poznawczej samodzielności oraz wspieranie dążeń dziecka do budowania całościowego osobistego obrazu świata i odnajdywania własnego miejsca w zmieniającej się współczesnej rzeczywistości. Oba typy celów - umiejętności myślowe związane z krytycznym i twórczym myśleniem oraz cele ogólnopedagogiczne - są realizowane w oparciu o aproksymacyjne uczenie się, pozwalające osiągać je w coraz większym zakresie. Przejawia się to w ten sposób, że treści nauczania mogą się powtarzać na wszystkich etapach kształcenia, lecz są rozważane coraz bardziej wszechstronnie, z zastosowaniem różnych procedur myślowych, przy pomocy języka, którym dziecko posługuje się na danym etapie rozwoju poznawczego. Na przykład zagadnienie sprawiedliwości może być dyskutowane w klasie 1 (po przeczytaniu opowiadania „Marysia chce chodzić do szkoły" B. Heesena uczniowie sformułowali pytanie: „Dlaczego Marysia uważa, że to niesprawiedliwe, że nie chodzimy do szkoły codziennie?"). Powraca w starszych klasach pod postacią innego pytania, w oparciu o inne materiały, przy użyciu innych pojęć, innych przykładów, na innym poziomie ogólności (po przeczytaniu fragmentu artykułu na temat eksperymentów na zwierzętach ósmoklasista zadał pytanie „Czy sprawiedliwe jest, że człowiek uzurpuje sobie prawo do decydowania o życiu zwierząt?"). Te same aktywności myślowe, takie jak np. uzasadnianie, pojawiają się w dyskusjach na wszystkich trzech etapach edukacji, lecz ich stosowanie cechuje się różnym stopniem złożoności i skuteczności. Z A S T O S O W A N I E P R O G R A M U NA POSZCZEGÓLNYCH ETAPACH KSZTAŁCENIA Na wszystkich etapach kształcenia Filozoficzne dociekania z dziećmi i młodzieżą wymaga jednej godziny zajęć tygodniowo. 1. Nauczanie w klasach 1-3 Przy wprowadzaniu programu w klasach 1-3 szczególną rolę odgrywa głośne czytanie krótkich tekstów – krótkich opowiadań lub niewielkich fragmentów obszerniejszych dzieł literatury dziecięcej. Dopóki dzieci nie nauczą się czytać samodzielnie, tekst czyta im nauczyciel. Gdy dzieci są już do tego przygotowane wprowadza się czytanie tekstu na głos, fragmentami. Uczniowie kolejno czytają krótszą lub dłuższą część historii. W klasach 1-2 dobre efekty przynosi czytanie krótkich tekstów chórem. Można również zaproponować uczniom powtórne przeczytanie tekstu. Aktywnością myślową, od której rozpoczyna się filozoficzne dociekania, jest samodzielne zadawanie przez dzieci pytań nasuwających się po przeczytaniu tekstu (lub w wyniku wykorzystania innego materiału, np. filmu czy ćwiczenia). Potem następuje wspólne wybranie pytania, które będzie stanowiło przedmiot filozoficznej rozmowy. Podczas dyskusji dzieci stopniowo zaczynają uruchamiać i doskonalić różnego rodzaju aktywności myślowe, potrzebne do wyrażania, porównywania i uzasadniania swoich myśli. Na tym etapie kształcenia szczególnie ważne jest rozbudzanie twórczego myślenia (np. nakłanianie do wyszukiwania jak najbardziej zróżnicowanych przykładów), ciekawości poznawczej i wyobraźni oraz zdolności wypowiadania się. Wprowadza się pewne elementy porządkowania dyskusji pod kątem logicznym, mające np. formę klasyfikowania, definiowania czy podawania uzasadnień, lecz nauczyciel powinien próbować uzyskać je od uczniów przy pomocy pytań sformułowanych w języku zrozumiałym dla uczniów, z którymi pracuje, bez wprowadzania fachowej terminologii logicznej. Na przykład nie jest konieczne wprowadzanie terminów „definicja", „uzasadnienie" czy „klasyfikacja", natomiast nauczyciel może posługiwać się pytaniami, które skłaniają uczniów do prób klasyfikowania, konstruowania definicji i uzasadnień: Czy możemy podzielić nasze pytania na grupy? Dlaczego tak myślisz? Czy możesz wyjaśnić, co znaczy słowo...? Zajęcia z filozofowania są kreowaniem w szkole sytuacji, w której młodsze dzieci mają wpływ na tematykę zajęć i ich przebieg, uczą się rozumiejącego czytania i słuchania wypowiedzi innych, podejmują próby samodzielnego wyrażania swoich myśli, uświadamiają sobie i ujawniają indywidualne zainteresowania, a odkrywając wartość swojego myślenia, kształtują również poczucie własnej wartości. Taka forma zajęć umożliwia rozbudzanie ciekawości poznawczej dzieci i zyskanie motywacji do aktywnego uczestniczenia w zajęciach szkolnych. Dialog staje się istotnym czynnikiem wychowawczym, działającym na rzecz współpracy i komunikacji w klasie. By proces ten został pogłębiony, konieczne jest kontynuowanie wdrażania programu na następnych etapach edukacji. Elementem zajęć filozoficznych w klasach 1-3 może być opowiadanie przez dzieci historii oraz angażowanie ich w prace plastyczne (por. np. Dzieci i Świat, s. 56), a także praca w mniejszych grupach. 2. Nauczanie w klasach 4-6 Dociekania filozoficzne na tym etapie kształcenia mogą pełnić dwie funkcje: a) mogą być elementem bloków programowych kształtujących myślową samodzielność ucznia i jednocześnie wspierającym edukację etyczną; b) mogą być samodzielną formą prowadzenia edukacji etycznej. Kształtowanie refleksyjnej postawy w dziedzinie moralności nie jest możliwe bez rozwijania u uczniów zdolności posługiwania się określonymi narzędziami myślowymi, koniecznymi do wydawania sądów etycznych. Są to umiejętności takie jak: posługiwanie się kryteriami, przewidywanie konsekwencji, uzasadnianie, odkrywanie podobieństw i różnic, dokonywanie klasyfikacji, wykrywanie związków między pytaniami, problemami i twierdzeniami. Na tym etapie edukacji filozoficzne dyskusje we wspólnocie dociekającej stwarzają znakomitą okazję do ćwiczenia tego rodzaju umiejętności myślowych. Jednocześnie podczas dyskusji w grupie dzieci zapoznają się z wielością przekonań i spojrzeń na świat, a branie przez nie udziału w dialogu filozoficznym jest praktykowaniem otwartości poznawczej, tolerancji i poszanowania innych osób oraz ich punktów widzenia. Filozoficzny dialog w grupie pozwala jednak nie tylko dostrzegać wielość poglądów i perspektyw, ale również odkrywać, że za różnymi przekonaniami kryją się różne uzasadnienia, z których nie wszystkie są jednakowo przekonujące. Uczniowie uczą się też rozważać praktyczne zastosowania przekonań, konsekwencje czynów i zachowań wynikających z określonych przekonań, związki między myśleniem i działaniem. Tym samym dociekania filozoficzne stają się dla uczniów swego rodzaju zabezpieczeniem zarówno przed relatywizmem moralnym, jak i przed indoktrynacją, uczą świadomego i rozważnego określania się wobec wartości, podejmowania wysiłku w celu znalezienia przemyślanej odpowiedzi na ważne życiowe pytania. Dociekania filozoficzne w klasach 4-6 powinny opierać się na materiałach (teksty, filmy, ćwiczenia) bardzo zróżnicowanych tematycznie, sprzyjających odkrywaniu przez dzieci zagadnień z różnych dziedzin filozoficznych (nie tylko etyki) i badaniu związków zachodzących miedzy różnymi pytaniami filozoficznymi, co umożliwia im budowanie całościowego indywidualnego obrazu świata. Elementem zajęć filozoficznych w klasach 4-6 może być praca w mniejszych grupach oraz ćwiczenia w twórczym pisaniu, dostosowane pod względem stopnia trudności do poziomu grupy. Przykłady tego typu ćwiczeń znaleźć można w tomie Konspekty lekcji, s. 25-31; przykłady pracy w grupach - s. 29, 33, 83. 3. Nauczanie w klasach 7-8 Według założeń reformy edukacji kształcenie w gimnazjum ma być między innymi przygotowaniem uczniów do samodzielnego zorientowania się w poszczególnych dyscyplinach nauki. Dociekania filozoficzne jako zajęcia prowadzone w ramach ścieżki edukacyjnej „Edukacja filozoficzna" stanowić będą istotną pomoc w uzyskiwaniu takiej orientacji. Dyskusje filozoficzne umożliwiają integrowanie wiedzy z zakresu różnych dziedzin nauki i różnych rodzajów poznawania oraz refleksję nad metodami stosowanymi w obrębie różnych dziedzin nauki, założeniami, na których opierają się różne systemy wiedzy oraz badanie relacji istniejących między filozofią a naukami szczegółowymi. Jednak materiały wykorzystywane do filozofowania w gimnazjum powinny zachęcać do przemyślenia różnorodnych zagadnień filozoficznych; nie muszą one dotyczyć wyłącznie problemów z zakresu filozofii nauki, teorii poznania, metodologii. Uczniowie, którzy uczestniczyli w zajęciach z filozofowania od początku szkoły podstawowej, są już w jakimś stopniu przygotowani do samodzielnego rozważania współczesnych zagadnień etycznych, społecznych, estetycznych oraz do pierwszych prób obcowania z tradycją filozoficzną. Uczniowie, którzy dotąd nie mieli okazji systematycznie uczestniczyć w takich zajęciach, zawsze mogą rozpocząć dociekania w klasach starszych. Realizacja programu w klasach 7-8 nadal obejmuje w sposób integralny oba aspekty programowe: kształcenie i wychowanie. Nauka krytycznego i twórczego myślenia jest jednocześnie czynnikiem wychowawczym, działającym na rzecz współpracy, tolerancji oraz aktywnego uczestnictwa. Podręczniki przeznaczone do wykorzystania w klasach 7-8 (powieść Iza i podręcznik Dociekania etyczne, powieść Marek i podręcznik Rozważania o społeczeństwie) mogą zostać przez nauczyciela uzupełnione innymi materiałami, w zależności od potrzeb i zainteresowań konkretnej grupy uczniów. M A T E R I A Ł Y Do tej pory w języku polskim opublikowano następujące materiały, którymi mogą się posłużyć nauczyciele w celu inspirowania filozoficznych dyskusji i czuwania nad ich przebiegiem: 1. Publikacje ogólnofilozoficzne: • Konspekty lekcji. Materiały pomocnicze do programu „Filozofia w Szkołe", praca zbiorowa, red. A. Łagodzka; • Dzieci i świat. Materiały pomocnicze do pracy z programem „Filozofia dla Dzieci”, praca zbiorowa, red. B. Elwich, A. Łagodzka; • Dzieci w świecie myśli. Materiały szkoleniowe Studium Podyplomowego „Nowoczesna dydaktyka w szkole. Dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżą”, praca zbiorowa, red. H. Diduszko, B. Elwich, K. Gutowska, A. Łagodzka, B. Pytkowska-Kapulkin. Materiały umieszczone w zbiorach: Konspekty lekcji, Dzieci i Świat i Dzieci w świecie myśli przygotowywane były z myślą o nauczycielach, którzy przeszli cykl szkoleń, w czasie których nabywali umiejętności samodzielnego przygotowywania materiałów do zajęć i adaptowania materiałów zawartych w wymienionych publikacjach do poziomu grupy wiekowej swoich uczniów. Trzy tomy łącznie zawierają ok. 70 propozycji zajęć; zamieszczono w nich także liczne teksty, które mogą stanowić punkt wyjścia pytań i dialogu. Propozycje te można – po niewielkich modyfikacjach, mających na celu dostosowanie materiału do poziomu wiekowego grupy. Modyfikacje polegają w tym wypadku na wyborze jednego z proponowanych wariantów zajęć albo znalezieniu nowego tekstu inspirującego dyskusję; prowadzenie zajęć mają ułatwić proponowane w wymienionych publikacjach plany dyskusji i ćwiczenia. • Berrie Heesen, Mali lecz dzielni. Materiały pomocnicze do programu „Filozofia w Szkole"; Publikacja zawiera 10 propozycji zajęć w klasach 1-3 oraz 3 propozycje lekcji w klasach 4-6. • Berrie Heesen, Najdziwniejsze krzesło świata. Materiały pomocnicze do programu Filozofia dla Dzieci. Publikacja zawiera 6 propozycji lekcji z dziećmi w klasach 1-3 oraz szereg inspirujących artykułów na temat filozofowania z dziećmi. • H. Diduszko, R. Piłat, Myśli na podium. Materiały pomocnicze do programu Filozoficzne dociekania z dziećmi i młodzieżą (temat: sport). Publikacja zawiera scenariusze lekcji (opatrzone komentarzami), między innymi propozycje wykorzystania Filozofika, czyli Mazowieckiej Filozoficznej Gazety Dzieci jako inspiracji filozoficznego dialogu. Gazeta wydawana jest pod patronatem Stowarzyszenia Edukacji Filozoficznej PHRONESIS. Idea filozoficznej gazety dzieci jest kontynuacją pomysłu Berriego Heesena, który przez kilka lat wydawał w kilku językach Europejską Filozoficzną Gazetę Dzieci o nazwie „100”, nawiązującej do postaci Janusza Korczaka i jego pedagogiki. B. Publikacje o zagadnieniach etycznych – przeznaczone do wykorzystania w gimnazjum • Matthew Lipman, Iza (powieść); • Matthew Lipman, Ann Margaret Sharp, Dociekania etyczne (podręcznik dla nauczycieli). C. Publikacje o zagadnieniach społecznych – przeznaczone do wykorzystania w gimnazjum • Matthew Lipman, Marek (powieść); • Matthew Lipman, Ann Margaret Sharp, Rozważania o społeczeństwie (podręcznik dla nauczycieli). • B. Elwich, A. Łagodzka, R. Piłat, Filozofia dla Dzieci. Informacja o programie, Warszawa 1996; • H. Diduszko, B. Elwich, A. Łagodzka, R. Piłat, G. Tworkiewicz-Bieniaś, Filozofia dla Dzieci w Polsce, Warszawa 1996; • Filozofia dla Dzieci. Wybór artykułów, praca zbiorowa, Warszawa 1996; • M. Lipman, F. Oscanyan, A. M. Sharp, Filozofia w szkole, Wydawnictwa CODN, Warszawa 1996, wyd. II 2010. 4. Materiały informacyjne i teoretyczne Materiały o tematyce etycznej i społecznej mogą stanowić dwie samodzielne części programu nauczania. Nauczyciele z klas 7-8 mogą również wykorzystywać pozostałe wymienione powyżej materiały. Natomiast nauczyciele pracujący w klasach 1-3 oraz 4-6 mogą samodzielnie konstruować programy nauczania, korzystając z pomysłów zawartych w wymienionych publikacjach i uzupełniając je własnymi propozycjami oraz dostosowując je do poziomu wiekowego i potrzeb poszczególnych grup uczniów. Uwaga ta dotyczy również pozostałych nauczycieli. Materiały z grupy D stanowią dla nauczycieli pomoc w głębszym zrozumieniu pedagogicznych podstaw i celów programu oraz inspirują do kształtowania własnego stylu pracy w ramach podejścia edukacyjnego zwanego filozofowaniem z dziećmi i młodzieżą. Znajdują się w nich również wskazówki dotyczące praktyki filozoficznego dociekania w grupie. O C E N I A N I E Specyfika tego programu wymaga zmiany tradycyjnych formuł oceniania pracy ucznia. W programach nastawionych na przekazywanie wiedzy przedmiotowej nauczyciel bada osiągnięcia uczniów, sprawdzając zgodność udzielanych przez nich odpowiedzi z wiedzą, którą nauczyciel posiada i przekazuje uczniom. W wypadku prowadzenia filozoficznych dociekań z dziećmi nauczyciel nie modeluje treści filozoficznych poglądów uczniów i nie sprawdza ich zgodności z własnymi przekonaniami. Jego zadaniem jest doprowadzać do tego, by idee tworzone i wypowiadane przez uczniów były coraz staranniej i coraz bardziej wszechstronnie badane podczas dialogu. Nauczyciel ocenia rozwój umiejętności poznawczych uczniów oraz rozwój komunikacji w grupie. Zadaniem nauczyciela jest stymulowanie rozwoju tych umiejętności, uważne obserwowanie tworzenia się wspólnoty dociekającej oraz śledzenie indywidualnych postępów uczniów. Nauczyciel może ocenić postępy uczniów, posługując się obszernym zestawem kryteriów, które przedstawiamy poniżej w formie pytań. Forma gramatyczna tych pytań sugeruje stosowanie ich w odniesieniu do pojedynczego ucznia, lecz służą one również odkrywaniu współpracy uczniów na rzecz przekształcania klasy we wspólnotę dociekającą. Pytania pełniące funkcję kryteriów oceny postępów w filozoficznym dociekaniu: I. • Czy uczeń formułuje swoje myśli w sposób zrozumiały dla innych? • Czy umie odkrywać problemy i formułować pytania? • Czy słucha wypowiedzi innych uczestników dyskusji i rozumie je? • Czy wykazuje zainteresowanie wypowiedziami kolegów? • Czy ustosunkowuje się do wypowiedzi kolegów? • Czy chętnie angażuje się w dyskusje? • Czy chętnie angażuje się w ćwiczenia z zakresu twórczego pisania (np. pisanie historii inspirowanych ilustracjami)? • Czy potrafi uzasadniać swoje poglądy (odpowiadać na pytania: Skąd wiesz, że tak jest? Dlaczego tak uważasz? itp. • Czy potrafi odróżnić przekonywujące uzasadnienie od słabego uzasadnienia? • Czy potrafi wskazać konsekwencje poglądów? • Czy wyciąga wnioski z formułowanych w dyskusji wypowiedzi? • Czy umie dokonywać klasyfikacji? • Czy potrafi formułować kryteria? • Czy posługuje się przykładami? • Czy umie posłużyć się porównaniem i analogią? • Czy uwzględnia relacje poznawcze, takie jak relacja część – całość, przyczyna – skutek, środek – cel, ogólne – szczegółowe? • Czy próbuje precyzować znaczenia pojęć? • Czy dostrzega sprzeczności pojawiające się w wypowiedziach? • Czy dostrzega związki między wypowiedziami pojawiającymi się w dyskusji? • Czy potrafi wskazać założenia, na których opiera się dany pogląd? • Czy odkrywa związki między dyskutowanym problemem a innymi zagadnieniami? • Czy domaga się wyjaśnienia czyjegoś poglądu? • Czy domaga się uzasadnienia czyjegoś poglądu? • Czy potrafi sformułować pytanie mające na celu sprecyzowanie znaczenia czyjejś wypowiedzi? • Czy stara się porządkować własne i cudze wypowiedzi? • Czy próbuje stawiać hipotezy i badać ich możliwe konsekwencje? • Czy próbuje badać praktyczne konsekwencje teoretycznych stanowisk? Czy odkrywa błędy w rozumowaniu? • Czy element autoekspresji nie dominuje zainteresowania przedmiotem dyskusji i wypowiedziami kolegów? • Jaki jest stosunek ucznia do lekcji polegających na filozoficznych dyskusjach? • Czy uczniowie są w stanie przez pewien czas samodzielnie kontynuować dyskusję bez udziału nauczyciela (którego rola sprowadza się wówczas do udzielania głosu)? II. • Ilu uczniów zabiera głos w dyskusji? Kto nie zabrał głosu ani razu? • Czy uczeń, który nie zabiera głosu w dyskusji, interesuje się wypowiedziami kolegów i słucha ich? • Kiedy uczeń będący tylko „cichym” uczestnikiem dyskusji zabrał głos po raz pierwszy? • Jaki materiał najbardziej inspiruje ucznia do stawiania pytań i dyskusji: Czy uczeń woli formułować zagadnienia w oparciu o tekst? Czy łatwiej mu formułować pytania, gdy punktem wyjścia w zajęciach jest obraz, film, drama czy ćwiczenie? • Czy chętnie uczestniczy w wykonywaniu prac plastycznych, które są wizualizacją myślenia o problemie poruszanym w dyskusji? • Czy dziecko po wysłuchaniu tekstu potrafi sformułować problem? • Czy uczeń ma problemy z rozumiejącym czytaniem tekstu? • Czy chce uczestniczyć w głośnym czytaniu tekstu? • Czy formułując przykłady w trakcie dyskusji, odwołuje się do własnego doświadczenia życiowego? • Czy wykorzystuje wiedzę nabytą w trakcie lekcji z innych przedmiotów? • Do kogo uczeń kieruje wypowiedzi: do nauczyciela czy do kolegów? Powyższa lista kryteriów służy nie tylko ocenianiu, ale i planowaniu zajęć. Odkrycie przez nauczyciela, że wielu uczniów w klasie nie radzi sobie np. z odkrywaniem ukrytych założeń, uzasadnianiem lub definiowaniem powinno stanowić dla niego ważną informację. Służy ona do zaplanowania i wplecenia w cykl zajęć o charakterze otwartym (patrz część poświęcona metodzie) serii lekcji mniej otwartych tzn. całe zajęcia poświęcone są ćwiczeniu i badaniu poszczególnych umiejętności myślowych np. szukaniu ukrytych założeń, uzasadnianiu itp. (por. Dzieci i Świat s. 127-128). Zajęcia takie nie mogą jednak przeważać w całym cyklu lekcji poświęconych filozofowaniu. Jak już wspomniano, o tematyce zajęć decydują głównie zainteresowania uczniów. Podczas pracy z tym programem ocena ucznia ma charakter opisowy. Wykluczone jest stawianie stopni w tradycyjnie dotąd stosowanej skal i od I do 6. Rozpoczynając zajęcia, nauczyciel próbuje się zorientować, które aktywności myślowe i które zachowania związane z komunikacją i współpracą w grupie nie przysparzają dziecku większych trudności, a które sprawiają pewne kłopoty. W ten sposób przygotowuje sobie materiał wyjściowy, który pozwoli odnotowywać postępy ucznia. Najlepsze rezultaty przynosi ustosunkowywanie się do kilku wybranych pytań po każdych zajęciach. Do oceniania postępów indywidualnych i całej grupy nauczyciel powinien włączać uczniów. Co to znaczy? W publikacji Dzieci i Świat (por s. 119-126) umieszczone są propozycje ćwiczeń, których wykorzystywanie pozwala uczniom ocenić własne postępy w doskonaleniu umiejętności myślowych oraz postępy grupy, jeśli chodzi o przebieg komunikacji we wspólnocie dociekającej, współpracę w rozważaniu zagadnień i dbałość o filozoficzny charakter dialogu. W wyniku tego rodzaju refleksji dzieci uczą się dostrzegać związki między coraz sprawniejszym myśleniem a dogłębnością badania zagadnienia będącego przedmiotem dyskusji. Ćwiczenia mające na celu „dyskusję o dyskusji" mają zastosowanie dopiero po dłuższym okresie pracy z daną grupą (co najmniej pół roku), w klasach 4-8. Samoocena nauczyciela Równie ważnym zadaniem nauczyciela jest nieustanna samoocena i czuwanie nad rozwojem własnych umiejętności jako opiekuna filozoficznej dyskusji. Umiejętność zachęcenia dzieci do stopniowego doskonalenia umiejętności zawartych w powyższych pytaniach stanowi również dla nauczyciela kryterium oceny własnej pracy. Ponadto bardzo przydatne do dokonania przez nauczyciela samooceny mogą być pytania uczulające go na pewne niedoskonałości własnego warsztatu pracy, które stopniowo może eliminować. Proponujemy następujący zestaw kryteriów sformułowanych w formie pytań: • Czy wymagasz, by padające w dyskusji wyjaśnienia były skierowane do ciebie jako osoby opiekującej się dyskusją? • Czy kładziesz nacisk na wygłaszane przez siebie poglądy filozoficzne? • Czy monopolizujesz przebieg dialogu (jesteś główną osobą zabierającą głos w dyskusji)? • Czy manipulujesz rozmową w taki sposób, by twoje poglądy jawiły się jako najbardziej uzasadnione? • Czy prowadzisz zajęcia w taki sposób, że zmieniają się one w sesję terapii grupowej? • Czy ośmielasz uczniów do tego, by myśleli, że kwestie filozoficzne można rozstrzygać przez głosowanie? • Czy kładziesz nacisk na emocjonalne aspekty programu, zaniedbując aspekty poznawcze, lub odwrotnie? • Czy przeceniasz wagę logiki formalnej, przesadnie przestrzegając logicznej dyscypliny dialogu? Dodatkową pomocą dla nauczyciela może być rejestrowanie przebiegu dyskusji (nagrywanie) i późniejsze jej analizowanie: 1. pod kątem zastosowanych przez uczestników procedur myślowych (argumentacja, klasyfikacja, definiowanie itd.); 2. pod kątem idei filozoficznych pojawiających się w dyskusji i tego, jak wnikliwie zostały one zbadane; 3. pod kątem przebiegu komunikacji w grupie: o ustosunkowywania się dzieci do wypowiedzi koleżanek i kolegów (np. poparcie argumentem czyjejś wypowiedzi), o zabierania głosu przez wiele osób lub tylko nieliczne osoby, o różnicy między wypowiedziami mającymi charakter dialogu i monologami itd. W wypadku gdy w szkole pracuje tą metodą więcej niż jeden nauczyciel, mogą oni pomagać sobie w doskonaleniu warsztatu pracy, obserwując wzajemnie swoje zajęcia i dzieląc się uwagami na temat sposobów ich prowadzenia. Modyfikację programu do etyki przygotowała Aneta Nowak Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. Ostatni rok w edukacji nie był łatwy. Trudna rzeczywistość pandemii, przeciążony program nauczania zdalnego, a także różne role społeczne i wymagania ze strony dyrekcji szkoły czy rodziców wobec nauczycieli to ciągłe wyzwania dla pedagogów. W tym niełatwym czasie niektórzy z nich po raz pierwszy wykorzystali nowoczesne technologie w swojej pracy. Inni, którzy wcześniej już z nich korzystali, poszukiwali dla nich nowych zastosowań, by urozmaicić prowadzone przez siebie lekcje. Warto więc wyróżnić tych nauczycieli, którzy starają się, by edukacja dzieci była ciekawa, a szkoła lepsza. Pomysłowi pedagodzy, którzy postawili na rozwijanie swoich kompetencji cyfrowych i w kreatywny sposób uczynili technologie nieodłączną częścią codziennych doświadczeń swoich uczniów, zostali docenieni w konkursie zainicjowanym przez Fundację Orange, organizowanym we współpracy z Głosem Nauczycielskim – Nauczyciel [email protected] Sprawdź, czym wyróżniają się nauczyciele nominowani do nagrody Nauczyciela [email protected] i jakie są ich sposoby na przekazywanie wiedzy oraz tworzenie więzi z nauczycieli cenią uczniowie? Czym cechuje się Nauczyciel [email protected]?Jak pracuje się dzisiaj polskim nauczycielom i nauczycielkom? Jak ich pracę oceniają uczniowie, rodzice oraz oni sami? Badania przeprowadzone przez Fundację Orange, których podsumowanie znaleźć można w publikacji "Między pasją a zawodem. Raport o statusie nauczycielek i nauczycieli w Polsce 2021", wskazują na rozmaite wyzwania stojące przed pedagogami na co pokazują wyniki, nauczyciele pełnią w życiu uczniów wiele ról, w tym te związane z przekazywaniem wiedzy, byciem liderem, kształtowaniem postaw, wychwytywaniem talentów i problemów uczniów, a także wspieraniem rodziców w ich rozwiązywaniu. 63% rodziców i 55% uczniów jest zadowolonych z poziomu nauczania w szkole, ale to budowanie relacji z uczniami i zapewnienie im bezpiecznych warunków do nauki określane jest jako kluczowe. – Uczniowie, którzy czują się dobrze na lekcji, którzy lubią swoich nauczycieli i ufają, że ci przekażą im wiedzę w sposób zrozumiały i dobrze przygotują ich do egzaminów, dużo lepiej i szybciej się uczą – wyjaśnia dr Anna Buchner, socjolożka i badaczka społeczna, jedna z autorek uczniów szanuje nauczycieli za ich wsparcie w trudnych sytuacjach – oczekują od nich czasu i przestrzeni na zwyczajną rozmowę. Relacje z uczniami są także ważne dla samych nauczycieli. W badaniu podkreślają, że to jeden z najważniejszych aspektów ich pracy. Doceniają też, że specyfika zawodu chroni ich przed nudą i monotonią, ponieważ każdy dzień przynosi nowe radości, ale i wyzwania, na które trzeba utrudnieniem w codziennej pracy nauczyciela okazała się pandemia COVID-19 – aż 62% nauczycieli twierdzi, że związane z nią okoliczności wpłynęły negatywnie na postrzeganie ich statusu. W tym szczególnie trudnym czasie Fundacja Orange postanowiła więc wesprzeć środowisko nauczycielskie i docenić pedagogów, którzy w zetknięciu z nauczaniem zdalnym wykazali się odwagą, otwartością i kreatywnością. We współpracy z Głosem Nauczycielskim, który już od 20 lat organizuje konkurs Nauczyciel Roku, zorganizowała pierwszą edycję zupełnie nowego konkursu Nauczyciel [email protected]Nauczyciel [email protected] – jak buduje relację z uczniami i w jaki sposób przekazuje swoją wiedzę?Nauczyciel [email protected] wcale nie musi być informatykiem ani geekiem. Wyróżnia go raczej potrzeba szukania nowych rozwiązań, także cyfrowych, które być może wydają mu się czasem skomplikowane i nieoczywiste, ale w gruncie rzeczy ułatwiają mu budowanie relacji z podopiecznymi i lepsze rozumienie ich potrzeb. To ktoś, kto dostrzega, że uczniowie potrzebują dziś innego podejścia do edukacji niż ich rówieśnicy 20 lat temu i ma odwagę uczyć inaczej, pozostawiając swoim wychowankom przestrzeń, by pytać "po co, dlaczego i jak".Jednym słowem: Nauczyciel [email protected] to pedagog, który stawił czoła trudnościom i przeszkodom wynikającym z nauki zdalnej, który zmienia swoje podejście do nowych technologii i w optymalny sposób wykorzystuje oferowane przez nie możliwości, by jeszcze skuteczniej uczyć i rozwijać relacje z uczniami. Kim jest Nauczyciel [email protected]? Jakie ma kompetencje?Nauczycielem [email protected] została Joanna Mikusek-Przystajko, nauczycielka etyki w Społecznym Zespole Szkolno–Przedszkolnym w Kudowie Zdroju. Na zajęciach z etyki, które prowadzi, wspólnie z uczniami programuje roboty na przykład tak, by poruszały się one od wybranej wartości do drugiej. Razem budują też zbiory różnych sytuacji, po których robot musi się poruszać i reagować (światłami, dźwiękiem) w odpowiedni wykorzystać roboty na lekcji etyki? Historia Joanny Mikusek-PrzystajkoZwyciężczynią konkursu została reprezentantka naszego regionu – Joanna Mikusek-Przystajko, nauczycielka etyki i pedagożka szkolna ze Społecznego Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Kudowie-Zdrój. Uwagę konkursowego jury przykuł zwłaszcza jej autorski pomysł na to, jak wykorzystać roboty na lekcji etyki. W trakcie swoich zajęć wraz z uczniami programuje roboty Photony, które jeżdżą później od jednej wybranej wartości do drugiej. Wspólnie kreują także zbiory rozmaitych sytuacji, po których Photon musi się poruszać i odpowiednio reagować, np. używając świateł czy dźwięku. Podczas lekcji pani Joanna i jej podopieczni korzystają także z Ozobotów, które umożliwiają im np. tworzenie drogi Najważniejsze jest dla mnie podążanie za młodymi ludźmi. Widzę i słyszę, jak (często nie wprost) sygnalizują swoje potrzeby. Wierzę, że ich zaspokojenie w naturalny sposób uruchamia uczniów w procesie edukacji, aktywuje ich ciekawość i zaangażowanie. Podłożem tych działań jest budowanie relacji. Jako osoba pracująca także z młodzieżą uzależnioną, spotykam rodziców, którzy wręcz panicznie boją się, gdy dzieci sięgają po tablet czy korzystają z Internetu. Wystarczy poznać ten świat, by pozbyć się tego lęku. Mam poczucie, że poznając technologię cyfrową, odkryłam świat moich uczniów, świat ich codzienności – tłumaczy Joanna przejście na "drugą stronę cyfrowej mocy", jak mówi pani Joanna, nastąpiło za sprawą edukacji zdalnej, to zmiana zaczęła się nieco wcześniej. Będąc „humanistką z krwi i kości”, postanowiła podążać za uczniami i zgodnie z ich prośbą zgłosiła klasę do programu #SuperKoderzy, wybierając ścieżkę Odkrywcy Fizyki. To doświadczenie sprawiło, że zaczęła interesować się rozwojem swoich kompetencji cyfrowych i nowymi technologiami. Trudny okres pandemii tylko umocnił te postanowienia, zaś pani Joanna zaczęła regularnie szkolić się w tym Myślę, że dzięki tej zmianie moje zajęcia stały się ciekawsze i bardziej angażujące. Uczniowie żywiej reagują na treści, które z nimi omawiam. Mam poczucie, że nasza relacja weszła na inny poziom – dzięki temu, że korzystam z zasobów cyfrowych, lepiej rozumiem uczniów, a oni to czują. Wydaje mi się, że technologia stała się mostem, który połączył mnie z młodymi ludźmi. Jedną z największych trudności było pokonanie własnych barier w głowie i obawy, jak sobie poradzę. Zdecydowałam się jednak "przekwalifikować" dla moich uczniów - znudzonych nauką i przestraszonych czekającą ich w 7. klasie fizyką – podsumowuje Joanna Mikusek-Przystajko. NASA obecnie chwali się osiągnięciami Kosmicznego Teleskopu Jamesa Webba. Naukowcy twierdzą, że będzie on w stanie znaleźć jakieś biosygnatury w atmosferach egzoplanet. Uczeni myślą jednak o dokładniejszym szukaniu oznak życia na odległych planetach i mają pewien plan. NASA przeznaczyła 2 mln dol. (ok. 9,2 mln zł) na dalszy rozwój projektu badań, który zakłada budowę nowego teleskopu. Miałby on wykorzystywać soczewkę grawitacyjną naszego Słońca i być w stanie szukać biosygnatur w atmosferach odległych planet. Sama misja nie będzie jednak prosta. Taki teleskop miałby znaleźć się w odległości aż 550-1000 jednostek astronomicznych (jedna z nich opisuje średnią odległość Ziemi od naszej gwiazdy) od Słońca, czyli znajdzie dalej niż jakikolwiek statek zbudowany przez człowieka. Dla porównania sonda Voyager 1 po 44 latach od startu przebyła 156 jednostek astronomicznych. Do tego dochodzą inne problemy. W tym związane z potrzebnymi do budowy materiałami czy odpowiednim rozmieszczeniem satelitów. Na razie jest to tylko koncept misji i nie wiadomo, czy kiedykolwiek doczeka się ona realizacji. Garść pomysłów na start Chcemy krok po kroku towarzyszyć Ci w realizacji pomysłu, który zgłosiłeś – aż do momentu, gdy ów pomysł zmieni się w gotowy projekt. Na dobry początek przejrzyj propozycje przykładowych projektów edukacyjnych – możesz potraktować je jako inspirację lub poszukać w nich praktycznych wskazówek. W końcu jeden przykład jest wart więcej niż tysiąc opisów.

pomysł na lekcje etyki